Όπως οι ανατολικές συνοικίες –βασικά προσφυγικοί συνοικισμοί– το ίδιο και τα βορεινά προάστια: Νέα Ιωνία, Περισσός, Νέα Φιλαδέλφεια, Καλογρέζα έχουν αναπτυγμένο εαμικό κίνημα. Η μεγάλη πλειοψηφία των κατοίκων είναι οργανωμένοι στο ΕΑΜ, ΚΚΕ, ΕΛΑΣ, ΕΠΟΝ, ΕΑ, κατά γειτονιά, κατά τετράγωνο. Εδώ στις βόρειες συνοικίες υπάρχουν και πολλά εργοστάσια: υφαντουργεία, ανθρακωρυχεία κ.ά.
Οι ανθρακωρύχοι αυτές τις ημέρες του Μάρτη βρίσκονται σε κινητοποίηση με οικονομικά, διατροφής, αιτήματα. Όμως κι ο εχθρός –οι Γερμανοί και οι Κουίσλιγκς– έχουν κι αυτοί στρέψει εδώ την προσοχή τους και τις προσπάθειές τους. Στο πρώτο δεκαήμερο του Μάρτη κατάφεραν να πιάσουν από προδοσία στα σπίτια τους δυο τοπικά ηγετικά στελέχη του ΕΛΑΣ. Τ’ αδέλφια Μπαρτζώκα. Καπετάνιος του τάγματος ο ένας, καπετάνιος λόχου Καλογρέζας ο άλλος (εκτελέστηκαν και οι δυο). Έτσι η μεγάλη επιδρομή-μπλόκο του συνοικισμού της Καλογρέζας –πάνω από 2.000 Γερμανοί, Γερμανοτσολιάδες, δολοφόνοι της Ειδικής– τη νύχτα 15 προς 16 Μάρτη, βρίσκει τον ΕΛΑΣ αποκεφαλισμένο. Η πολιτική καθοδήγηση έπαθε σύγχυση, κι ένοπλη αντίσταση δεν προβλήθηκε. Γερμανικά Ες-Ες, Γερμανοτσολιάδες, Μπουραντάδες, χωροφύλακες της Ειδικής μ’ επικεφαλής τον Λάμπου, με πρωτοφανή για την πρωτεύουσα αγριότητα έπεσαν πάνω στο συνοικισμό. Έρευνες, συλλήψεις, με υποδείξεις καταδοτών πραχτόρων, βασανισμοί για να μαρτυρήσουν τα στελέχη των αντιστασιακών οργανώσεων. Μάζεψαν τους άντρες στην πλατεία, ξεχώρισαν κάπου 190 κι απ’ αυτούς διάλεξαν 26 – οι 21 από την Καλογρέζα και 5 από τη Σαφράμπολη τους πήγαν στη χαράδρα δεξιά από την πλατεία και μ’ «ελληνικό» απόσπασμα τους εκτελέσανε.
Έκαψαν σπίτια, έδειραν, βασάνισαν, εξευτέλισαν, βίασαν γυναίκες, σκότωσαν παιδιά. 160 άνδρες τους τράβηξαν για το Χαϊδάρι. Στο δρόμο πολλοί δραπέτευσαν. Έκανε τα στραβά μάτια ο αντιφασίστας Γερμανός αξιωματικός που τους συνόδευε. Σχεδόν όλοι τους από το Χαϊδάρι μεταφέρθηκαν στη Γερμανία, στα στρατόπεδα συγκέντρωσης, κι εκεί άφησαν τα κόκαλά τους. Ελάχιστοι γύρισαν πίσω.
Το χτύπημα της Καλογρέζας με το άγριο μπλόκο πολύ μας στοίχισε. Απορφανίστηκαν οι οργανώσεις, μούδιασε ο κόσμος, παράλυσε η μαζική οργανωμένη δράση, σκόρπισαν οι δυνάμεις. Πέρασε ένας μήνας κι η οργάνωση δεν έλεγε να πάρει απάνω της. Έτσι η ΚΟΑ αποφάσισε να πάρει έκτακτα οργανωτικά μέτρα. Πρώτο να πάρει από κει τη γραμματέα της αχτίδας, την «Κατσαρίδα» (Μπαϊράμογλου). Ύστερα να οργανώσουμε απόσπασμα του ΕΛΑΣ μ’ ενίσχυση απ’ όξω, που θ’ αντιμετωπίσει δυναμικά τους χαφιέδες και τους προδότες που ανοιχτά κοκορεύονταν ότι μας διέλυσαν και τρομοκρατούσαν την περιοχή. Ακόμα να στείλουμε καινούργιο γραμματέα αχτίδας και τέλος να βάλουμε ενιαία κομματική καθοδήγηση στις κομματικές και ελασίτικες δυνάμεις από το γραφείο της ΕΠ της ΚΟΑ.
Έτσι γραμματέα στείλαμε το Γιώργη Βοντίτσιο (Γούσια) Ακροναυπλιώτη. Για τη συγκρότηση του αποσπάσματος και την ανασυγκρότηση του ΕΛΑΣ τον Βασίλη Γρατσία, από τα πρώτα, τα ιδρυτικά, και δοκιμασμένα στελέχη του ΕΛΑΣ, καπετάνιο τάγματος. Κι ανέλαβα την ενιαία κομματική καθοδήγηση της αχτίδας.
Δυο συνεργάτες μας έδοσε η ΕΠ για το ξεκίνημα, την Κατίνα Μαμέλη κι έναν νεολαίο της ΕΠΟΝ.
Έτσι αρχίσαμε την αναδιοργάνωση. Ο Βασίλης δεν άργησε με δυο τρια παλικάρια που είχε πάρει μαζί του να δόσει τα πρώτα χτυπήματα στους χαφιέδες και στους συνεργάτες. Άρχισε να ξεθαρρεύει ο κόσμος. Να ξαναπαίρνουν σύνδεση. Γίνηκε η πρώτη συσπείρωση των κομματικών δυνάμεων. Πήρε μπρος το μαζικό κίνημα. Ο ΕΛΑΣ έγινε διμοιρία. Τραβάει για λόχο.
Ο Ιούνης θα βρει τις οργανώσεις ξανά στημένες. Όμως τα στελέχη μας έχουν εκτεθεί. Και για τον Νικηφόρο (Γρατσία) δεν υπάρχει θέμα. Έχει σχηματίσει φρουραρχείο, μόνιμο στρατό του ΕΛΑΣ. Ο Βοντίτσιος όμως έχει κινδυνέψει τελευταία αρκετές φορές. Γι’ αυτό, ένα απόγευμα, όταν στο ραντεβού που είχα μαζί του μου είπε το τελευταίο επεισόδιο που είχε και παρά τρίχα γλίτωσε, δεν τον αφήνω να ξαναμπεί στη συνοικία. Τον πάω στο σπίτι του Τάκη Γκαμπλέτσα, τέρμα Αχαρνών και τον ακουμπάω μέχρι να δούμε που θα τον βάλουμε.
Ο Φάνης συμφωνάει με την ενέργεια κι επειδή με το πιάσιμο του Μανώλη Σιγανού έχουμε έλλειψη στελεχών στον ΕΛΑΣ καιρό τώρα, τοποθετούμε τον Βοντίτσιο καπετάνιο της Ταξιαρχίας. Στην Ν. Ιωνία έχει δείξει ικανότητα και τόλμη κι έχει αποκτήσει γνώση του ΕΛΑΣ, δουλεύοντας μαζί με τον Νικηφόρο από την αρχή στην αναδιοργάνωσή του.
Και πέρυσι και πρόπερσι η 25 Μάρτη γιορτάστηκε με εκδηλώσεις στο κέντρο της Αθήνας. Πέρυσι μάλιστα κάναμε μια από τις μεγαλύτερες διαδηλώσεις μπροστά στο Πανεπιστήμιο –εκατοντάδες χιλιάδες– και πήγαμε μέχρι το Πεδίο του Άρεως και στεφανώσαμε τις προτομές των Ηρώων του ’21. Εφέτος όμως η κατάσταση έχει αλλάξει, έχουν αρχίσει τα μπλόκα και οι ένοπλες συγκρούσεις. Αν κάναμε εκδηλώσεις τώρα στο κέντρο, ο άοπλος λαός θα ‘ταν στόχος των ανοιχτών απροσχημάτιστων δολοφόνων. Γερμανών, αλλά τώρα και Γερμανοτσολιάδων, Μπουραντάδων και άλλων ελληνόφωνων οργάνων των κατακτητών. Γι’ αυτό η ΚΟΑ αποφασίζει να μην γίνουν εκδηλώσεις στο κέντρο της Αθήνας, αλλά να οργανώσει πολύμορφες εκδηλώσεις και διαδηλώσεις στους συνοικισμούς, στις συνοικίες, στις γειτονιές της Αθήνας περιφρουρούμενες ένοπλα από τον ΕΛΑΣ.
Σημαντική και εύστοχη η απόφαση. Ό,τι χρειαζόταν τώρα στην αλλαγή. Έπρεπε πάλι να ‘χουμε την πρωτοβουλία, την ενεργητική στάση από τις καλύτερες τώρα, και προοπτικά για το μέλλον, θέσεις. Εμείς, το απελευθερωτικό Κίνημα.
Εκατοντάδες χιλιάδες τρικ, προκηρύξεις και αφίσες γέμισαν την Αθήνα. Χορωδίες από τα ξημερώματα τραγουδάνε και κόσμος διαδηλώνει στις πλατείες και στους κεντρικούς δρόμους των συνοικισμών. Εμφανίζονται τα πρώτα τμήματα του ΕΛΑΣ με σημαίες επικεφαλής. Κοντά τους τρέχουν και σχηματίζουν διαδηλώσεις χιλιάδες λαού.
Έτσι κι εφέτος λοιπόν η 25 Μάρτη, σύμβολο της Εθνικής Ελευθερίας, γιορτάστηκε παλλαϊκά από την αδούλωτη Αθήνα. (Ο ΕΛΑΣ, ένοπλα τμήματά του αλλά και μαζικά οργανωμένα με σχέδιο ανάπτυξης από τα πάνω μέχρι τα κάτω, τη διμοιρία, στοιχείο, ομάδα, πήρε μέρος στις εκδηλώσεις που ήταν ταυτόχρονα και μια μεγάλη άσκηση στελεχών και μαχητών).
Η Καισαριανή στις 25 Μάρτη ήταν μια ελεύθερη συνοικία. Από το πρωί τα χωνιά την ξεσήκωναν σε πάνδημο γιορτασμό. Συγκέντρωση και εκδήλωση στην κεντρική πλατεία της Παναγίτσας. Παρελαύνει στην κεντρική λεωφόρο ένοπλο τμήμα του ΕΛΑΣ με σάλπιγγα και σημαία μπροστά. Ακολουθεί άοπλο τμήμα. Χιλιάδες λαού μυρμηγκιάζουν στην καρδιά της συνοικίας.
Περασμένο μεσημέρι ξεμύτισαν στη λεωφόρο Υμηττού Μπουραντάδες. Τους υποδέχτηκαν με ριπές. Κόλωσαν και χάθηκαν.
Ήταν αυτή η πρώτη εμφάνιση ενόπλων τμημάτων του ΕΛΑΣ. Μονάχα σε μια πόλη που ο λαός είναι μαζί σου μπορείς ν’ αποφασίσεις ένα τέτιο τόλμημα σε συνθήκες Κατοχής. Να εμφανιστούν ένοπλοι και την άλλη μέρα να πρέπει να ζουν ανάμεσα στο λαό κι αυτοί ένα μαζί του.
Από το βιβλίο «Εισφορά στο χρονικό της Κατοχής και της Εθνικής Αντίστασης στην Αθήνα» του Σπύρου Κωτσάκη (Νέστορα), Καπετάνιου του Α’ Σώματος Στρατού του ΕΛΑΣ, εκδόσεις Σύγχρονη Εποχή, Αθήνα 1986.