Δύο χρόνια πριν πεθάνει, τον Νοέμβριο του 2013, ο αγωνιστής Πέδρο Λεμεμπέλ της Χιλής, εικαστικός καλλιτέχνης, περφόρμερ και συγγραφέας1, χρονικογράφος της πρωτεύουσας Σαντιάγκο, έδωσε την παρακάτω συνέντευξη στο περιοδικό El Mostrador. Επιλέξαμε να την μεταφράσουμε από τη μια ως γνωριμία με το έργο του και από την άλλη για το ριζοσπαστικό περιεχόμενο ενός ανθρώπου που αυτοπροσδιοριζόταν ως «φτωχός, κομμουνιστής και αδερφή». Στο τέλος παραθέτουμε το Μανιφέστο του που- αν και γραμμένο σε άλλο τόπο και άλλο χρόνο-είναι πολύ επίκαιρο για τη δική μας πραγματικότητα.
Πέδρο Λεμεμπέλ: «Η γραφή μου είναι περισσότερο μια στρατηγική επιβίωσης παρά λογοτεχνία ή γράμματα της βιτρίνας»
Περιοδικό El Mostrador (Εlm):
Ο Λεμεμπέλ δεν έδινε πολλές συνεντεύξεις, δεν του άρεσαν οι δημοσιογράφοι, δεν τους εμπιστευόταν. Σε μια εξαίρεση στον κανόνα, έδωσε μια συνέντευξη στο El Mostrador.
Elm: Αποτελούν γεγονός οι δημόσιες εμφανίσεις σου. Στο Διεθνές Φεστιβάλ Λογοτεχνίας του Μπουένος Άιρες αναγνωρίστηκες ως καταξιωμένος καλλιτέχνης στη Χιλή και στην Αργεντινή. Φανταζόσουνα ποτέ αυτές τις τιμές;
Π.Λ: Δεν το φανταζόμουν τόσο μαζικό, φοβόμουνα ότι δεν θα είχε ανταπόκριση η καλλιτεχνική φωνή που χρησιμοποιώ τώρα. Αλλά στο Μπουένος Άιρες είχα εμπιστοσύνη. Το “Hablame de amores” με το που εκδόθηκε από όσο φαίνεται είχε καλή υποδοχή, παρόλο που είναι ένα βιβλίο σύνθετο στη μορφή του: χρονικά, φωτογραφίες κτλ. Εκεί στο GAM2 ήταν πολύ συγκινητικά μιας και είναι ένας χώρος εμβληματικός για την αστική και πολιτική μας μνήμη.
Elm: Εκεί παρουσίασες την περφόρμανς «Η πόλη χωρίς εσένα», στην οποία έδειξες έναν νεαρό Λεμεμπέλ, γενναίο και ερωτευμένο. Έχει μείνει κάτι από αυτόν το νέο σήμερα;
Π.Λ: Δεν ήταν περφόρμανς, απλά μια μεταφορά στη σκηνή αυτού που κάνω στο ραδιόφωνο. Πιστεύω ότι υπάρχει κάτι μέσα μου από αυτή την εφηβεία. Όταν διαβάζω το «Η Πόλη χωρίς εσένα», πάντα συγκινούμαι. Νομίζω ότι είναι το αγαπημένο μου χρονικό και έδωσε το όνομά του στο θέαμα που κάνουμε με του Κονστάνσα Φαρίας, τον ηχολήπτη και τεχνικό βοηθό μου, με τον οποίο ταξιδεύω. Αυτό το θέαμα έχει πολύ δουλειά στην προετοιμασία, φτιάξιμο της φωνής και πρόβες ήχου, εικόνας, στη σκηνή βλέπεις μόνο το τελικό αποτέλεσμα.
Elm: Τώρα, στη Γιορτή του Βιβλίου του Σαντιάγο ετοιμάζονται να σου απονείμουν το βραβείο Jose Donoso3. Έχεις ετοιμάσει κάτι ειδικά για αυτό;
Π.Λ: Θα πάω μόνο για να παραλάβω το βραβείο, για τι άλλο. Στις 2 Νοεμβρίου θα παρουσιάσω το Poco Hombre, στις 4 το απόγευμα στην Αίθουσα των Τεχνών της Γιορτής του Βιβλίου. Είναι μια ανθολογία για τον Ιγκνάσιο Ετσεβαρία4 και θα είναι μια εκδήλωση στην οποία θα είναι όλοι καλεσμένοι, εκτός από τα φασισταριά, χαχαχαχα.
Elm: Τι σημαίνει για σένα να κερδίζεις αυτό το βραβείο;
Π.Λ: Αυτή την αναγνώριση τη δέχομαι χωρίς αλαζονεία, αλλά με την τιμιότητα της προλεταριακής λογοτεχνίας. Δεν ξέρω ίσως συνεχίζω να είμαι ένας αουτσάιντερ όπως λένε. Παρά τα αφιερώματα, θα συνεχίσω να είμαι στο περιθώριο του δρόμου των γραμμάτων. Δεν με τρομάζει μιας και παλιότερα είχα πάρει την υποτροφία Guggenheim και το βραβείο Άννα Ζέγκερς5. Αλλά τα βραβεία, πιο πολύ από την αναγνώριση είναι επιτύμβιες στήλες.
Elm: Με την πάροδο του χρόνου τα χρονογραφήματά σου αποκτούν πιο μεγάλη εγκυρότητα. Πού πιστεύεις ότι οφείλεται αυτό;
Π.Λ: Πιθανόν στο πολιτικό λογοτεχνικό μήνυμα των χρονογραφημάτων μου, που μετά από τόσο καιρό υποτίθεται ότι μιλάει. Αναφέρομαι στο καταγγελτικό περιεχόμενο ενάντια στη δικτατορία που υπάρχει στα κείμενά μου. Πολλοί που ποτέ δεν με είχαν διαβάσει, από προκατάληψη ή επειδή δημοσίευα σε απαγορευμένα έντυπα, τώρα εκπλήσσονται, αλλά πάντα έγραφα, μιλούσα, φώναζα και ύψωνα τα κείμενα ως σημαία ενάντια στην καταπίεση.
Elm: Σε τι έχει αλλάξει το έργο σου;
Π.Λ: Έχει περάσει ο χρόνος και στο έργο μου έχουν γίνει μεταμορφώσεις, απομπαροκοποιήσεις, μεταγγίσεις των επιθετικών προσδιορισμών. Νομίζω ότι υπάρχει μια αναφορά στη βιογραφία μου, αν και η μνήμη μου μου κάνει παιχνίδια, μερικές φορές μπερδεύομαι για το τι έζησα, για το τι ονειρεύτηκα ή για το τι μου είπαν. Τείνω να μπερδεύω τη μνήμη και την ιστορία, τη μνήμη και το όνειρο, τη μνήμη και την επιθυμία με λίγα λόγια. Στο τέλος δεν μου είναι ξεκάθαρο αν το ονειρεύτηκα, αν μου συνέβη ή αν το έφτιαξα με τη φαντασία μου, αν και η μυθοπλασία δεν μου ταιριάζει. Με λίγα λόγια είναι το ασταθές βέρτιγκο της γραφής.
Elm: Ποιες διαφορές έχεις παρατηρήσει μεταξύ του δικού σου λογοτεχνικού έργου και του Πάμπλο Σιμονέτι6;
Π.Λ: Η γραφή μου είναι στρατηγική της επιβίωσης περισσότερο παρά μυθιστόρημα ή βιβλίο της βιτρίνας. Πιο κοντινή στο έντυπο δρόμου ή στο γκράφιτι και στο τραγούδι το λαϊκό. Ταυτίζομαι περισσότερο με την ποίηση του δρόμου παρά με την τρέχουσα λογοτεχνία.
Elm: Δουλεύεις πάνω σε κάτι καινούριο;
Π.Λ: Υπάρχουν κάποια που ετοιμάζω: η επανέκδοση του Adios Mariquita linda, για το Seix Barral Planeta, μια σύντομη νουβέλα, «Η έκσταση του εγκλήματος», ένα άλλο βιβλίο με χρονογραφήματα, και ένα για την Γκλάντις Μαρίν7. Θα γίνουν κάποια στιγμή.
Elm: Πιστεύεις ότι κατά τη διάρκεια της επετείου των σαράντα χρόνων του Πραξικοπήματος θα έρθει μια μεγαλύτερη αναγνώριση στη δουλειά των Φοράδων της Αποκάλυψης8; Κυρίως μια αναγνώριση σαφής από τον κόσμο της τέχνης;
Π.Λ: Σίγουρα ναι, όπως λέει και ο Φρανσίσκο Κάσας, η δουλειά των Φοράδων θα έπρεπε να ανήκει στο Μουσείο της Μνήμης. Ήμασταν μια κολεκτίβα ομοφυλόφυλων που βάζοντας μπροστά τα δικά μας αιτήματα, αποτίαμε φόρο τιμής στους Εξαφανισμένους Κρατούμενους, μια μοναδική περίπτωση στην ήπειρο. Είμαστε στην ιστορία αυτής της χώρας επειδή ο Gerardo Mosquera, ένας ξένος κριτικός, μας αναγνώρισε. Όχι επειδή το ήθελαν οι προκατειλημμένοι φίλοι μας των τεχνών. Υπό αυτή την έννοια, μετά από είκοσι χρόνια, συνεχίζουμε να είμαστε στιγματισμένοι, αλλά δεν έχει πλέον σημασία, διασχίζουμε τα σύνορα παρά την εθνική μυωπία.
Elm: Πώς σου φαίνονται οι άνθρωποι που προέρχονται από τον χώρο της τέχνης;
Π.Λ: Υπάρχουν απ’ όλα, υπάρχουν και άνθρωποι πολύτιμοι. Αλλά σε γενικές γραμμές υπάρχει οπορτουνισμός. Χτές ήταν με την καταγγελτική τέχνη, μετά με τον μεταμοντερνισμό, έπειτα με το κιτς και τώρα με τον νεοφιλελευθερισμό του εμπορίου.
Elm: Πρόσφατα η Arakis, μια τρανσέξουαλ φεμινίστρια κριτικός τέχνης είπε σε μια συνέντευξη ότι ο κόσμος της τέχνης συνεχίζει να ανταποκρίνεται σε μια κουλτούρα του δέκατου ένατου αιώνα. Συμμερίζεστε αυτή την άποψη;
Π.Λ: Η φετιχιστική κριτική σε αναλύει πάντα με μεγεθυντικό φακό, κάνοντάς σε αντικείμενο ηθικής εικασίας. Δεν καταλαβαίνω αυτές τις λέξεις. Δέκατο τι; ετεροκαθορισμός του τι; Είναι λέξεις υιοθετημένες από τη νέο πολιτιστική ελίτ. Δεν με ενθουσιάζουν οι κουίρ μελέτες, θεωρώ ότι δημιουργούν ακόμη ένα γκέτο, οι τρελοί ακαδημαϊκοί μου προκαλούν ναυτία. Με ενδιαφέρουν περισσότερο τα κοινωνικά κινήματα, οι φοιτητικές διαδηλώσεις, τα παράνομα πολιτικά ξεσπάσματα που κλονίζουν το κοινωνικό υποκείμενο. Οι κολλεκτίβες των μαθητών δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης, όπως η Κολλεκτίβα Λεμεμπέλ του Λυκείου Μπαρος, όπου σπούδασα, ή οι Πουτάνες της Βαβυλωνίας του Λάσταρ.
Elm: Και στην πολιτική; Πώς βλέπεις τη γενική εικόνα τις εβδομάδες των εκλογών;
Π.Λ: Ταλαίπωρη, σχιζοειδή, τα προεδρικά προγράμματα με μπερδεύουν, μοιάζουν μεταξύ τους, συναντιούνται στην ίδια απόγνωση. Δεν ξέρω αν θα πάω να ψηφίσω. Κι αν πάω, θα το κάνω όπως πάντα για την αριστερά. Απλώς δεν ξέρω αν η δική μου η αριστερά θα είναι στην ψηφοφορία.
Elm: Θες κάτι να προσθέσεις;
Π.Λ: Τσάπαλαπάτσαλα… μπλε.
«Τον Σεπτέμβριο του 1986, ακόμα επί δικτατορίας δηλαδή, σε μια συνάντηση προσωπικοτήτων και δυνάμεων της Αριστεράς σε ένα μεγάλο πολιτιστικό κέντρο, ο Λεμεμπέλ εμφανίζεται με ψηλά τακούνια και έχοντας μακιγιάρει ολόκληρη την αριστερή πλευρά του προσώπου του με ένα τεράστιο σφυροδρέπανο. Εκεί ζητάει να παρέμβει και διαβάζει, μπροστά στο άναυδο ακροατήριο, το «Μανιφέστο» του, με υπότιτλο «Μιλάω για τη διαφορά μου» (ή «Μιλάω στο όνομα της διαφοράς μου» ή «Μιλάω μέσα από τη διαφορά μου») ένα τολμηρό κείμενο που απευθύνεται και προς την Αριστερά, ή κυρίως προς την Αριστερά, στηλιτεύοντας την ομοφοβία της και υπονομεύοντας έτσι την εύκολη ευφορία της επικείμενης μετάβασης από τη δικτατορία στη δημοκρατία:
…
Ιδού το πρόσωπό μου
Μιλάω για τη διαφορά μου
Υπερασπίζομαι αυτό που είμαι
Και δεν είμαι τόσο παράξενος
Μου προκαλεί αηδία η αδικία
Και είμαι καχύποπτος για αυτό το δημοκρατικό πανηγύρι
Μη μου μιλάτε όμως για το προλεταριάτο
Γιατί το να είσαι φτωχός και αδερφή είναι ακόμα χειρότερο
…
Γιατί η δικτατορία περνάει
Και έρχεται η δημοκρατία
Και λίγο λίγο μετά ο σοσιαλισμός
Και τότε;
Τι θα κάνετε με εμάς σύντροφε;
…
Μήπως θα υπάρχει σε κάποια γωνία μια αδερφή
να αποσταθεροποιεί το μέλλον του νέου σας ανθρώπου;
…
Για την τρυφερότητα μιλάω σύντροφε
Εσείς δεν ξέρετε
Πόσο κοστίζει να βρει κανείς τον έρωτα
Σ αυτές τις συνθήκες
Εσείς δεν ξέρετε τι είναι να κουβαλάει κανείς αυτή τη λέπρα
Ο κόσμος κρατάει αποστάσεις
Ο κόσμος δείχνει κατανόηση και λέει:
Είναι αδερφή αλλά γράφει καλά
Είναι αδερφή αλλά είναι καλός φίλος
…
Έχω στην πλάτη ουλές από τα γέλια
Εσείς νομίζετε ότι σκέφτομαι με τον κώλο
Και ότι με το πρώτο ηλεκτροσόκ της CNI9
Θα τα ξερνούσα όλα
…
Κι εσείς γελάσατε με την αδερφίστικη φωνή μου
Που κραύγαζε: Πέφτει, Πέφτει10
…
Γι αυτό και σε τούτο το τρένο δεν ανεβαίνω
Χωρίς να ξέρω πού πάει
Εγώ δεν θα αλλάξω από τον μαρξισμό
Που μ’ απέρριψε τόσες φορές
Δεν χρειάζεται να αλλάξω
Είμαι πιο ανατρεπτικός από εσάς
…
Σ’ εσάς δίνω τούτο το μήνυμα
Και δεν είναι για μένα
Εγώ είμαι γέρος
Και η ουτοπία σας είναι για τις γενιές του μέλλοντος
Είναι τόσα τα παιδιά που θα γεννηθούν
Με μια μικρή φτερούγα τσακισμένη
Κι εγώ θέλω να πετάξουν σύντροφε
Θέλω η επανάστασή σας
Να τους δώσει ένα κομματάκι κόκκινο ουρανό
Για να μπορέσουν να πετάξουν.
Ο ίδιος ο Λεμεμπέλ έχει αποκαλέσει το «Μανιφέστο» όπλο μάχης λέγοντας πώς το διαβάζει συχνά δημόσια, πολλές φορές με τη Διεθνή να ακούγεται στο βάθος»11.
Το τι ήταν ο Πέδρο Λεμεμπέλ το έδειχναν πρώτα από όλα τα έργα του. Οι πράξεις του. Εμείς απλά θα προσθέσουμε ως ακόμη ένα κύτταρο του εργατικού κινήματος του τόπου μας το εξής: Μέσα στα χρόνια, μέσα στους αγώνες, μέσα από τους ανθρώπους που συναντήσαμε, μάθαμε να απορρίπτουμε τον «μαρξισμό» που απορρίπτει. Γιατί αν ο μαρξισμός δεν ανατρέψει την ίδια μας τη ζωή, τον τρόπο που κοιτάμε τα πάθη και τους πόθους μας, γίνεται μια ακόμη βιτρίνα που διαφημίζει εμπορεύματα και κλείνεται σε πολύ μεγάλα εισαγωγικά.
Σημειώσεις:
1. Στην ελληνική γλώσσα κυκλοφορεί το βιβλίο του «Φοβάμαι Ταυρομάχε» από τις εκδ. Καστανιώτη (μετάφραση Κώστα Αθανασίου, 2021) ενώ πρόσφατα είχε ανέβει η ομώνυμη θεατρική παράσταση στο θέατρο Μεταξουργείο σε σκηνοθεσία– προσαρμογή της Άννας Βαγενά.
2. GAM: Πρόκειται για τα αρχικά του Grupo de Artilleria de Montana, του αργεντίνικου λόχου ορεινού πυροβολικού που το 1975 ανέλαβε την εκκαθάριση των αντάρτικων οργανώσεων (ERP κτλ).
3. Jose Manuel Donoso Yanez: Χιλιανός συγγραφέας, δημοσιογράφος και καθηγητής, αυτοεξόριστος στο Μεξικό μετά το αμερικανοκίνητο πραξικόπημα του Πινοτσέτ.
4. Ιγκνάσιο Ετσεβαρία: Ισπανός δικηγόρος. Στις 3 Ιούνη του 2017 υπήρξε μάρτυρας επίθεσης που έγινε στο Λονδίνο, ενεπλάκη και σκοτώθηκε.
5. Άννα Ζέγκερς: Γερμανίδα συγγραφέας γνωστή για το αντιπολεμικό περιεχόμενο των έργων της. Εγκαταστάθηκε μετά το Μεξικό και το Δυτικό Βερολίνο στην DDR.
6. Πάμπλο Σιμονέτι: εμπορικός Χιλιανός συγγραφέας.
7. Γκλάντις Μαρίν: Η Γενική Γραμματέας του ΚΚ Χιλής την περίοδο 1994- 2002.
8. Φοράδες της Αποκάλυψης: Η Κολεκτίβα Ομοφυλόφιλων που ίδρυσε ο Πέδρο Λεμεμπέλ μαζί με τον ποιητή και καλλιτέχνη Φρανσίσκο Κάσας. Ήταν μια ομάδα αντικουλτούρας με συχνές δυναμικές παρεμβάσεις.
9. CNI: Η Εθνική Υπηρεσία Πληροφοριών της Χιλής, διάδοχος της διαβόητης εγκληματικής DINA.
10. Το σύνθημα «Πέφτει, Πέφτει» (Ο Πινοτσέτ) ακουγότανε κατά τη διάρκεια της δικτατορίας Πινοτσέτ σε κάθε λαϊκή κινητοποίηση που τα βαζε με τον στρατό στους δρόμους.
11. Απόσπασμα από το επίμετρο του μεταφραστή Κ. Αθανασίου στο βιβλίο «Φοβάμαι Ταυρομάχε».