Στην Ευρώπη σήμερα, στις διάφορες θεωρίες του σοσιαλισμού έχει κυριαρχήσει πέρα για πέρα ο μαρξισμός και η πάλη για την πραγματοποίηση του σοσιαλιστικού καθεστώτος διεξάγεται σχεδόν ολοκληρωτικά σαν πάλη της εργατικής τάξης κάτω από την καθοδήγηση των σοσιαλδημοκρατικών κομμάτων. Αυτή όμως η πλήρης κυριαρχία του προλεταριακού σοσιαλισμού, που στηρίζεται στη θεωρία του μαρξισμού, δεν εδραιώθηκε από την πρώτη στιγμή μεμιάς, αλλά μόνο ύστερα από μακρόχρονη πάλη ενάντια σε κάθε λογής οπισθοδρομικές θεωρίες, ενάντια στον μικροαστικό σοσιαλισμό, στον αναρχισμό κτλ. Πριν από τριάντα μόλις χρόνια ο μαρξισμός δεν ήταν ακόμα κυρίαρχη θεωρία ούτε και στη Γερμανία, όπου ουσιαστικά επικρατούσαν μεταβατικές, μικτές, εκλεκτικές απόψεις ανάμεσα στον μικροαστικό και στον προλεταριακό σοσιαλισμό. Όσο για τις ρωμανικές χώρες, τη Γαλλία, την Ισπανία, το Βέλγιο, σ’ αυτές οι πιο διαδομένες θεωρίες μέσα στους πρωτοπόρους εργάτες ήταν ο προυντονισμός, ο μπλανκισμός, ο αναρχισμός, που εκφράζανε καθαρά την άποψη του μικροαστού και όχι του προλεταρίου.
Ποια αιτία λοιπόν προκάλεσε αυτή τη γοργή και πλήρη νίκη του μαρξισμού τις τελευταίες ακριβώς δεκαετίες; Όλη η ανάπτυξη των σύγχρονων κοινωνιών, τόσο από οικονομική όσο και από πολιτική άποψη, όλη η πείρα του επαναστατικού κινήματος και της πάλης των καταπιεζομένων τάξεων επιβεβαίωναν όλο και περισσότερο την ορθότητα των μαρξιστικών απόψεων. Η κατάπτωση της μικροαστικής τάξης συνοδευόταν αναπόφευκτα αργά η γρήγορα από την απονέκρωση κάθε μικροαστικής πρόληψης, ενώ η ανάπτυξη του καπιταλισμού και η όξυνση της πάλης των τάξεων μέσα στην κεφαλαιοκρατική κοινωνία αποτελούσαν την καλύτερη ζύμωση υπέρ των ιδεών του προλεταριακού σοσιαλισμού.
Η καθυστέρηση της Ρωσίας εξηγεί φυσικά τη μεγάλη σταθερότητα που απέκτησαν στη χώρα μας οι διάφορες καθυστερημένες θεωρίες του σοσιαλισμού. Όλη η ιστορία της ρωσικής επαναστατικής σκέψης στο τελευταίο τέταρτο του αιώνα είναι ιστορία πάλης του μαρξισμού ενάντια στον μικροαστικό ναροντνικιστικό σοσιαλισμό. Και ενώ η γρήγορη ανάπτυξη και οι καταπληκτικές επιτυχίες του ρωσικού εργατικού κινήματος έδωσαν κιόλας τη νίκη στον μαρξισμό και στη Ρωσία, από το άλλο μέρος η ανάπτυξη ενός αναμφισβήτητα επαναστατικού αγροτικού κινήματος –ιδιαίτερα μετά τις ξακουστές εξεγέρσεις των αγροτών στη Μικρορωσία το 1902– προκάλεσε ορισμένη αναζωογόνηση του γερασμένου και σαραβαλιασμένου ναροντνικισμού. Όλος ο πρωτότυπος ιδεολογικός εξοπλισμός των λεγόμενων σοσιαλιστών-επαναστατών δεν είναι τίποτε άλλο παρά απαρχαιωμένος ναροντνικισμός, ανανεωμένος με τον ευρωπαϊκό οπορτουνισμό της μόδας (ρεβιζιονισμός, μπερνσταϊνισμός, κριτική του Μαρξ). Γι’ αυτό τον λόγο το αγροτικό ζήτημα βρίσκεται στο κέντρο της διαμάχης των μαρξιστών, τόσο με τους καθαυτό ναρόντνικους όσο και με τους σοσιαλιστές-επαναστάτες.
Ο ναροντνικισμός ήταν ως ένα βαθμό ολοκληρωμένη και συνεπής θεωρία. Αρνιόταν την κυριαρχία του καπιταλισμού στη Ρωσία· αρνιόταν τον ρόλο των εργοστασιακών εργατών σαν πρωτοπόρων αγωνιστών όλου του προλεταριάτου· αρνιόταν τη σημασία της πολιτικής επανάστασης και της αστικής πολιτικής ελευθερίας· κήρυττε το άμεσο πέρασμα στη σοσιαλιστική επανάσταση που θα ξεκινούσε από την αγροτική κοινότητα με το μικρό αγροτικό νοικοκυριό της. Απ’ αυτή την ολοκληρωμένη θεωρία απέμειναν σήμερα μόνο ρετάλια, για να καταλάβουμε όμως καλά τις σημερινές διαμάχες, για να μην αφήσουμε να καταλήξουν οι διαμάχες αυτές σε τσακώματα, είναι ανάγκη να έχουμε πάντα υπόψη μας τις γενικές και θεμελιακές ναροντνικιστικές αρχές, από τις οποίες ξεκινάνε οι πλάνες των σοσιαλιστών επαναστατών μας.
Ο άνθρωπος του μέλλοντος στη Ρωσία είναι ο μουζίκος, έλεγαν οι ναρόντνικοι, και η άποψή τους αυτή απέρρεε αναπόφευκτα από την πίστη στον σοσιαλιστικό χαρακτήρα της κοινότητας, από την έλλειψη πίστης στις τύχες του καπιταλισμού. Ο άνθρωπος του μέλλοντος στη Ρωσία είναι ο εργάτης, έλεγαν οι μαρξιστές, και η ανάπτυξη του ρωσικού καπιταλισμού, τόσο στη γεωργία όσο και στη βιομηχανία, επιβεβαιώνει όλο και περισσότερο τις απόψεις τους. Τώρα το εργατικό κίνημα της Ρωσίας ανάγκασε τους άλλους με το σπαθί του να το αναγνωρίσουν, και όσον αφορά το αγροτικό κίνημα, όλο το χάσμα που υπάρχει ανάμεσα στο ναροντνικισμό και στο μαρξισμό εκδηλώνεται ως σήμερα σε μια διαφορετική κατανόηση αυτού του κινήματος. Για τον ναρόντνικο το αγροτικό ίσα- ίσα κίνημα είναι εκείνο που αναιρεί το μαρξισμό· είναι ακριβώς ένα κίνημα που συνηγορεί υπέρ της άμεσης σοσιαλιστικής επανάστασης· αυτό ακριβώς το κίνημα δεν αναγνωρίζει καμιά αστική πολιτική ελευθερία· ξεκινάει ακριβώς από το μικρό νοικοκυριό και όχι από το μεγάλο. Για τον ναρόντνικο, με λίγα λόγια, το αγροτικό κίνημα είναι ακριβώς το πραγματικό, αληθινά σοσιαλιστικό και άμεσα σοσιαλιστικό κίνημα. Η πίστη των ναρόντνικων στην αγροτική κοινότητα και ο ναροντνικιστικός αναρχισμός εξηγούν πέρα για πέρα το αναπόφευκτο τέτοιων συμπερασμάτων.
Για τον μαρξιστή το αγροτικό κίνημα δεν είναι ακριβώς σοσιαλιστικό, αλλά δημοκρατικό κίνημα. Το αγροτικό κίνημα είναι και στη Ρωσία, όπως ήταν και στις άλλες χώρες, ο αναγκαίος συνοδοιπόρος της δημοκρατικής επανάστασης, αστικής ως προς το κοινωνικο-οικονομικό της περιεχόμενο. Δεν στρέφεται καθόλου ενάντια στις βάσεις της αστικής τάξης πραγμάτων, ενάντια στην εμπορευματική οικονομία, ενάντια στο κεφάλαιο. Αντίθετα, στρέφεται ενάντια στις παλιές, δουλοπαροικιακές, προ-καπιταλιστικές σχέσεις στο χωριό και ενάντια στην τσιφλικάδικη γαιοκτησία, που είναι το κυριότερο στήριγμα όλων των επιβιώσεων της δουλοπαροικίας. Γι’ αυτό η πλήρης νίκη του δοσμένου αγροτικού κινήματος δε θα βγάλει από τη μέση τον καπιταλισμό, αλλά αντίθετα θα δημιουργήσει πιο πλατύ έδαφος για την ανάπτυξή του, θα επιταχύνει και θα εντείνει την καθαρά καπιταλιστική ανάπτυξη. Η πλήρης νίκη της αγροτικής εξέγερσης μπορεί να δημιουργήσει απλώς ένα έρεισμα της αστικής λαοκρατικής δημοκρατίας, στα πλαίσια της οποίας για πρώτη φορά θα ξετυλιχτεί με όλη την καθαρότητα η πάλη του προλεταριάτου ενάντια στην αστική τάξη.
Ώστε έχουμε μπροστά μας δυο αντίθετες απόψεις, που θα πρέπει να τις καταλάβει καλά όποιος θέλει να ξεδιαλύνει το χάσμα αρχών που υπάρχει ανάμεσα στους σοσιαλιστές-επαναστάτες και στους σοσιαλδημοκράτες. Σύμφωνα με τη μια άποψη, το αγροτικό κίνημα είναι σοσιαλιστικό, σύμφωνα με την άλλη, είναι δημοκρατικό-αστικό κίνημα. Από δω μπορεί να δει κανείς πόση αμάθεια δείχνουν οι σοσιαλιστές-επαναστάτες μας φορά όταν τη «Ρεβιολιουτσιόνναγια Ροσσίγια», αρ. φύλλου 75), ότι τάχα οι ορθόδοξοι μαρξιστές «αγνοούσαν» (δε θέλανε να ξέρουν) κάποτε το αγροτικό ζήτημα. Μια τέτοια παχυλή αμάθεια μπορεί να την καταπολεμήσεις μόνο μ’ έναν τρόπο: αρχίζοντας πάλι να εξηγείς το αλφάβητο, εκθέτοντας τις παλιές γνήσια ναροντνικιστικές απόψεις, τονίζοντας για εκατοστή και χιλιοστή φορά πως η πραγματική διαφορά δε συνίσταται στο να θέλεις η να μη θέλεις να παίρνεις υπόψη σου το αγροτικό ζήτημα, στο να το παραδέχεσαι η να το αγνοείς, αλλά στη διαφορετική εκτίμηση του σύγχρονου αγροτικού κινήματος και του σύγχρονου αγροτικού ζητήματος στη Ρωσία. Όποιος λέει ότι οι μαρξιστές «αγνοούν» το αγροτικό ζήτημα στη Ρωσία είναι, πρώτο, αμαθέστατος, γιατί όλα τα κυριότερα έργα των Ρώσων μαρξιστών, αρχίζοντας από τις «Διαφωνίες μας» του Πλεχάνοφ (που βγήκαν πριν από είκοσι και πάνω χρόνια), είναι αφιερωμένα κυρίως στο ξεκαθάρισμα των λαθεμένων απόψεων των ναρόντνικων πάνω στο ρωσικό αγροτικό ζήτημα. Δεύτερο, όποιος συζητάει και λέει ότι οι μαρξιστές «αγνοούν» το αγροτικό ζήτημα, αποδείχνει μ’ αυτό την τάση του να αποφύγει μια ολοκληρωμένη εκτίμηση σχετικά με την πραγματική διαφωνία αρχών: είναι ή δεν είναι το σύγχρονο αγροτικό κίνημα δημοκρατικό-αστικό; Κατευθύνεται, από την άποψη της αντικειμενικής του σημασίας, ενάντια στα υπολείμματα της δουλοπαροικίας ή όχι;
Οι σοσιαλιστές-επαναστάτες ποτέ δεν έδιναν και ποτέ δε θα μπορέσουν να δώσουν σαφή και συγκεκριμένη απάντηση σ’ αυτό το ερώτημα, γιατί μπερδεύονται αθεράπευτα ανάμεσα στην παλιά ναροντνικιστική και στη σύγχρονη μαρξιστική άποψη για το αγροτικό ζήτημα στη Ρωσία. Γι’ αυτό ακριβώς οι μαρξιστές αποκαλούν τους σοσιαλιστές-επαναστάτες οπαδούς των απόψεων της μικροαστικής τάξης (θεωρητικούς εκπροσώπους της μικροαστικής τάξης), επειδή δεν μπορούν να απαλλαγούν από τις μικροαστικές αυταπάτες, από τις φαντασιοπληξίες του ναροντνικισμού στην εκτίμηση του αγροτικού κινήματος.
Να γιατί αναγκαζόμαστε να ξαναρχίσουμε από το αλφάβητο. Τί επιδιώκει το σύγχρονο αγροτικό κίνημα της Ρωσίας; Γη και ελευθερία. Τι σημασία θα έχει η ολοκληρωτική νίκη αυτού του κινήματος; Αφού πετύχει την ελευθερία, θα εξαλείψει την κυριαρχία των τσιφλικάδων και των γραφειοκρατών στη διακυβέρνηση του κράτους. Αφού αποκτήσει τη γη, θα μεταβιβάσει τα κτήματα των τσιφλικάδων στους αγρότες. Μήπως ακόμα και η πιο πλήρης ελευθερία και η πιο πλήρης απαλλοτρίωση των τσιφλικάδων (αφαίρεση της γης από τους τσιφλικάδες) θα εξαλείψει την εμπορευματική οικονομία; Όχι, δε θα την εξαλείψει. Μήπως ακόμα και η πιο πλήρης ελευθερία και η πιο πλήρης απαλλοτρίωση των τσιφλικάδων θα εξαλείψει την ατομική καλλιέργεια της κοινοτικής ή της «κοινωνικοποιημένης» γης από μέρους των αγροτών; Όχι, δε θα την εξαλείψει. Μήπως ακόμα και η πιο πλήρης ελευθερία και η πιο πλήρης απαλλοτρίωση των τσιφλικάδων θα εξαλείψει το βαθύ χάσμα που υπάρχει ανάμεσα στον πλούσιο αγρότη με τα πολλά άλογα και τις πολλές αγελάδες και στον εργάτη γης, το μεροκαματιάρη, δηλ. ανάμεσα στην αγροτική αστική τάξη και στο προλεταριάτο του χωριού; Όχι, δε θα το εξαλείψει. Απεναντίας, όσο πιο ολοκληρωτική θα είναι η συντριβή και η εκμηδένιση της ανώτατης κάστας (των τσιφλικάδων), τόσο πιο έντονη θα είναι η ταξική διχόνοια ανάμεσα στην αστική τάξη και στο προλεταριάτο. Ποια σημασία θα έχει αντικειμενικά η πλήρης νίκη της αγροτικής εξέγερσης; Η νίκη αυτή θα εξαλείψει πέρα για πέρα όλα τα υπολείμματα της δουλοπαροικίας, δε θα εξαλείψει όμως καθόλου τον αστικό τρόπο οργάνωσης της οικονομίας, δε θα εξαλείψει τον καπιταλισμό, δε θα εξαλείψει τη διαίρεση της κοινωνίας σε τάξεις, σε πλούσιους και φτωχούς, σε αστική τάξη και προλεταριάτο. Γιατί το σύγχρονο αγροτικό κίνημα είναι δημοκρατικό-αστικό κίνημα; Επειδή, εξαλείφοντας την εξουσία των γραφειοκρατών και τσιφλικάδων, δημιουργεί ένα δημοκρατικό σύστημα οργάνωσης της κοινωνίας, χωρίς να αλλάζει την αστική βάση αυτής της δημοκρατικής κοινωνίας, χωρίς να εξαλείφει την κυριαρχία του κεφαλαίου. Ποια στάση πρέπει να κρατήσει ο συνειδητός εργάτης, ο σοσιαλιστής, απέναντι στο σύγχρονο αγροτικό κίνημα; Θα πρέπει να υποστηρίζει αυτό το κίνημα, να βοηθάει τους αγρότες με τον πιο δραστήριο τρόπο, να τους βοηθάει ως το τέλος να αποτινάξουν πέρα για πέρα και την εξουσία των γραφειοκρατών και την εξουσία των τσιφλικάδων. Ταυτόχρονα όμως θα πρέπει να εξηγεί στους αγρότες πως δεν αρκεί να αποτινάξουν την εξουσία των γραφειοκρατών και των τσιφλικάδων. Αποτινάζοντας αυτή την εξουσία πρέπει ταυτόχρονα να ετοιμάζονται για την εξάλειψη της εξουσίας του κεφαλαίου, της εξουσίας της αστικής τάξης, και για να γίνει αυτό πρέπει να προπαγανδίζουμε αμέσως την πέρα για πέρα σοσιαλιστική, δηλ. τη μαρξιστική διδασκαλία και να συνενώνουμε, να συσπειρώνουμε, να οργανώνουμε τους προλεταρίους του χωριού για τον αγώνα ενάντια στην αγροτική αστική τάξη και ενάντια σ’ ολόκληρη την αστική τάξη της Ρωσίας. Μπορεί ο συνειδητός εργάτης να ξεχάσει τον δημοκρατικό αγώνα χάρη του σοσιαλιστικού ή τον σοσιαλιστικό χάρη του δημοκρατικού; Όχι, ο συνειδητός εργάτης αποκαλεί τον εαυτό του σοσιαλδημοκράτη, επειδή ακριβώς κατάλαβε τη σχέση και του ενός και του άλλου αγώνα. Ξέρει πως δεν υπάρχει άλλος δρόμος προς το σοσιαλισμό, παρά μόνο μέσω του δημοκρατισμού, μέσω της πολιτικής ελευθερίας. Γι’ αυτό επιδιώκει την πλήρη και συνεπή πραγματοποίηση του δημοκρατισμού χάρη της κατάκτησης του τελικού σκοπού, του σοσιαλισμού. Για ποιο λόγο οι όροι του δημοκρατικού αγώνα και του σοσιαλιστικού αγώνα δεν είναι ίδιοι; Για τον λόγο ότι οι εργάτες οπωσδήποτε θα έχουν διαφορετικούς συμμάχους στο δημοκρατικό από κείνους που θα έχουν στο σοσιαλιστικό αγώνα. Τον δημοκρατικό αγώνα οι εργάτες τον διεξάγουν μαζί με μια μερίδα της αστικής τάξης, ιδιαίτερα της μικροαστικής τάξης. Τον σοσιαλιστικό αγώνα οι εργάτες τον διεξάγουν ενάντια σ’ ολόκληρη την αστική τάξη. Τον αγώνα ενάντια στον γραφειοκράτη και στον τσιφλικά μπορούν και πρέπει να τον διεξάγουν μαζί με όλους τους αγρότες, ακόμα και με τους εύπορους και τους μεσαίους. Ο αγώνας όμως ενάντια στην αστική τάξη, και συνεπώς ενάντια στους εύπορους αγρότες, μπορεί να διεξαχθεί με σίγουρο τρόπο μόνο από κοινού με το προλεταριάτο του χωριού.
Αν θυμηθούμε όλες αυτές τις στοιχειώδεις αλήθειες του μαρξισμού, που την ανάλυσή τους προτιμούν πάντα να την αποφεύγουν οι σοσιαλιστές-επαναστάτες, τότε θα μας είναι εύκολο να εκτιμήσουμε τις παρακάτω «νεότατες» διαφωνίες τους με τον μαρξισμό.
«Γιατί –αναφωνεί η Ρεβολιουτσιόναγια Ροσσίγια (αρ. φύλλου 75)– χρειάστηκε να υποστηριχτεί στην αρχή ο αγρότης γενικά ενάντια στον τσιφλικά και ύστερα (δηλ. ταυτόχρονα) να υποστηριχτεί το προλεταριάτο ενάντια στον αγρότη γενικά, αντί να υποστηριχτεί ευθύς εξαρχής το προλεταριάτο ενάντια στον τσιφλικά, και τι σχέση έχει μ’ όλα αυτά ο μαρξισμός, ένας αλλάχ το ξέρει».
Η άποψη αυτή είναι του πιο πρωτόγονου, του παιδιάστικα απλοϊκού αναρχισμού. Η ανθρωπότητα από παλιά, εδώ και πολλούς αιώνες, ή μάλλον εδώ και πολλές χιλιετηρίδες πλάθει όνειρα με ποιον τρόπο θα εξαλείψει «μονομιάς» κάθε εκμετάλλευση. Τα όνειρα όμως αυτά παρέμειναν όνειρα ως τη στιγμή που εκατομμύρια άνθρωποι που υφίστανται την εκμετάλλευση των άλλων σ’ όλο τον κόσμο άρχισαν να ενώνονται για ένα συνεπή, σταθερό, ολόπλευρο αγώνα με σκοπό την αλλαγή της κεφαλαιοκρατικής κοινωνίας προς την κατεύθυνση που ακολουθεί η ίδια η ανάπτυξη αυτής της κοινωνίας. Τα όνειρα για σοσιαλισμό μετατράπηκαν σε αγώνα εκατομμυρίων ανθρώπων για το σοσιαλισμό μόνο όταν ο επιστημονικός σοσιαλισμός του Μαρξ συνέδεσε τους πόθους για μεταρρύθμιση με την πάλη μιας συγκεκριμένης τάξης. Έξω από την ταξική πάλη ο σοσιαλισμός είναι κούφια φράση ή απλοϊκή ονειροπόληση. Κι εδώ σε μας, στη Ρωσία, διεξάγονται μπροστά στα μάτια μας δυο διαφορετικοί αγώνες δυο διαφορετικών κοινωνικών δυνάμεων. Το προλεταριάτο παλεύει ενάντια στην αστική τάξη παντού όπου υπάρχουν καπιταλιστικές σχέσεις παραγωγής (και τέτοιες σχέσεις υπάρχουν –προς γνώση των σοσιαλιστών-επαναστατών μας– ακόμα και μέσα στην αγροτική κοινότητα, δηλ. στην ίδια την πιο «κοινωνικοποιημένη», σύμφωνα με την άποψή τους, γη). Η αγροτιά, σα στρώμα μικρογαιοκτημόνων, μικροαστών, παλεύει ενάντια σε όλα τα υπολείμματα της δουλοπαροικίας, ενάντια στους γραφειοκράτες και στους τσιφλικάδες. Μόνο άνθρωποι που δεν ξέρουν καθόλου την πολιτική οικονομία και την ιστορία των επαναστάσεων σ’ όλο τον κόσμο μπορούν να μη βλέπουν αυτούς τους δυο διαφορετικούς, ανομοιογενείς κοινωνικούς πολέμους. Να κλείνεις τα μάτια σου μπροστά στην ανομοιογένεια αυτών των πολέμων με τις λέξεις «μονομιάς» σημαίνει να κρύβεις το κεφάλι σαν τη στρουθοκάμηλο και να αρνιέσαι κάθε ανάλυση της πραγματικότητας.
Οι σοσιαλιστές-επαναστάτες, που έπαψαν να έχουν ολοκληρωμένη εικόνα των απόψεων του παλαιού ναροντνικισμού, ξέχασαν και πολλά από τη θεωρία των ίδιων των ναρόντνικων. «Βοηθώντας την αγροτιά να απαλλοτριώσει τους τσιφλικάδες –γράφει στο ίδιο φύλλο η «Ρεβολιουτσιόνναγια Ροσσίγια»– ο κ. Λένιν βοηθάει ασυναίσθητα την εγκατάσταση του μικροαστικού νοικοκυριού πάνω στα ερείπια των λίγο-πολύ αναπτυγμένων πια μορφών της καπιταλιστικής γεωργίας. Μήπως αυτό δεν είναι ένα βήμα προς τα πίσω από την άποψη του ορθόδοξου μαρξισμού;»
Θα πρέπει να ντρέπεστε, κύριοι! Ξεχάσατε λοιπόν τον δικό σας κ. Β. Β.! Συμβουλευθείτε το βιβλίο του «Οι τύχες του καπιταλισμού», τα «Δοκίμια» του κ. Νικολάι και άλλες πηγές της σοφίας σας. Θα θυμηθείτε τότε ότι το τσιφλικάδικο νοικοκυριό στη Ρωσία συνδυάζει τα καπιταλιστικά με τα φεουδαρχικά χαρακτηριστικά. Θα μάθετε τότε ότι υπάρχει το σύστημα της ξεπληρωμής με δουλειά, που είναι άμεση επιβίωση της αγγαρείας. Αν, επιπλέον, ρίξετε μια ματιά σ’ ένα τόσο ορθόδοξα μαρξιστικό βιβλίο, σαν τον τρίτο τόμο του «Κεφαλαίου» του Μαρξ, θα μάθετε από κει πως η εξέλιξη του συστήματος της αγγαρείας και η μετατροπή του σε καπιταλιστικό σύστημα πουθενά δεν έγινε, και ούτε μπορούσε να γίνει, με άλλο τρόπο παρά μόνο μέσω του μικροαστικού νοικοκυριού των αγροτών. Για να διασύρετε το μαρξισμό, ενεργείτε με μια πολύ αφελή μέθοδο, που είναι ξεσκεπασμένη από πολύν καιρό: αποδίδετε στο μαρξισμό την κωμικά απλοϊκή άποψη ότι το μεγάλο γεωργικό νοικοκυριό, που βασίζεται στο σύστημα της αγγαρείας, έρχεται να το αντικαταστήσει κατευθείαν το μεγάλο καπιταλιστικό νοικοκυριό! Κάνετε τον εξής συλλογισμό: οι σοδειές των τσιφλικάδων είναι ανώτερες από τις σοδειές των αγροτών, συνεπώς η απαλλοτρίωση των τσιφλικάδων είναι ένα βήμα προς τα πίσω. Αυτός ο συλλογισμός είναι καλός για μαθητή της τετάρτης τάξης του γυμνασίου. Για σκεφθείτε κύριοι, δεν ήταν τάχα «βήμα προς τα πίσω» ο ξεχωρισμός, όταν έπεσε η δουλοπαροικία, της άγονης γης που δόθηκε στους αγρότες από την ευφορότατη τσιφλικάδικη γη;
Το σύγχρονο τσιφλικάδικο νοικοκυριό της Ρωσίας συνδυάζει καπιταλιστικά και δουλοπαροικιακά χαρακτηριστικά. Ο σημερινός αγώνας των αγροτών ενάντια στους τσιφλικάδες είναι αντικειμενικά αγώνας ενάντια στα υπολείμματα της δουλοπαροικίας. Να προσπαθείς όμως να απαριθμήσεις κάθε χωριστή περίπτωση και να ζυγίζεις κάθε χωριστή περίπτωση, να προσπαθείς να καθορίσεις με ακρίβεια ζυγαριάς φαρμακείου πού ακριβώς τελειώνει η δουλοπαροικία και αρχίζει ο καθαρός καπιταλισμός σημαίνει ότι φορτώνεις στους μαρξιστές τη δική σου σχολαστικότητα. Δεν μπορούμε να υπολογίσουμε ποιο μέρος της τιμής των προϊόντων που αγοράζουμε από ένα μικρομαγαζάτορα αντιστοιχεί στην αξία της εργασίας και ποιο μέρος στην αισχροκέρδεια κτλ. Σημαίνει τάχα αυτό, κύριοι, πως πρέπει να πε τάξουμε τη θεωρία της αξίας της εργασίας;
Το σύγχρονο τσιφλικάδικο νοικοκυριό συνδυάζει καπιταλιστικά και δουλοπαροικιακά χαρακτηριστικά. Απ’ αυτό μόνο σχολαστικοί μπορούν να βγάλουν το συμπέρασμα ότι έχουμε υποχρέωση να ζυγίζουμε, να υπολογίζουμε και να αντιγράφουμε το κάθε γνωρισματάκι σε κάθε χωριστή περίπτωση, ανάλογα με τον άλφα η βήτα κοινωνικό του χαρακτήρα. Από δω μόνο οι ουτοπιστές μπορούν να βγάλουν το συμπέρασμα ότι «δεν υπάρχει λόγος» να διακρίνουμε δυο ανομοιογενείς κοινωνικούς πολέμους. Από δω βγαίνει πραγματικά ένα και μόνο συμπέρασμα: πρέπει και στο πρόγραμμά μας και στην τακτική μας να συνδυάζουμε τον καθαρά προλεταριακό αγώνα ενάντια στον καπιταλισμό με τον πανδημοκρατικό (και παναγροτικό) αγώνα ενάντια στη δουλοπαροικία.
Όσο πιο έντονα αναπτυγμένα είναι τα καπιταλιστικά αυτά χαρακτηριστικά στο σύγχρονο τσιφλικάδικο μισοδουλοπαροικιακό νοικοκυριό, τόσο πιο επιτακτική είναι η ανάγκη να οργανωθεί ανεξάρτητα, τώρα αμέσως, το προλεταριάτο του χωριού, γιατί τόσο πιο γρήγορα θα προβάλει στη σκηνή, σε κάθε δήμευση, ο καθαρά καπιταλιστικός ή ο καθαρά προλεταριακός ανταγωνισμός. Όσο πιο έντονα είναι τα καπιταλιστικά γνωρίσματα στο τσιφλικάδικο νοικοκυριό, τόσο πιο γρήγορα η δημοκρατική δήμευση θα εξωθήσει τα πράγματα σ’ έναν αληθινό αγώνα για σοσιαλισμό – και συνεπώς τόσο πιο επικίνδυνη είναι η απατηλή εξιδανίκευση της δημοκρατικής επανάστασης που γίνεται μέσω της λέξης «σοσιαλιστικοποίηση». Να τι συμπέρασμα βγαίνει από το ανακάτεμα καπιταλισμού και δουλοπαροικίας στο τσιφλικάδικο νοικοκυριό.
Ώστε πρέπει να συνδυάζουμε τον καθαρά προλεταριακό αγώνα με τον παναγροτικό, αλλά να μη συγχέουμε αυτούς τους δυο αγώνες. Να υποστηρίζουμε τον πανδημοκρατικό και τον παναγροτικό αγώνα, χωρίς όμως να συγχωνευόμαστε καθόλου μ’ αυτόν το μη ταξικό αγώνα, χωρίς καθόλου να τον εξιδανικεύουμε με απατηλές λέξεις σαν τη λέξη κοινωνικοποίηση, χωρίς να ξεχνάμε καθόλου ούτε και για μια στιγμή την οργάνωση του προλεταριάτου και της πόλης και του χωριού στο εντελώς αυτοτελές ταξικό κόμμα της σοσιαλδημοκρατίας. Υποστηρίζοντας ως το τέλος τον πιο αποφασιστικό δημοκρατισμό, το κόμμα αυτό δε θ’ αφήσει να το ξεστρατίσουν από τον επαναστατικό δρόμο με αντιδραστικά ονειροπολήματα και πειράματα δημιουργίας «εξισωτισμού» στις συνθήκες της εμπορευματικής οικονομίας. Σήμερα η πάλη των αγροτών ενάντια στους τσιφλικάδες δες είναι επαναστατική, η δήμευση της γης των τσιφλικάδων τη στιγμή αυτή της οικονομικής και πολιτικής εξέλιξης είναι επαναστατική από κάθε άποψη, κι εμείς υποστηρίζουμε αυτό το επαναστατικό-δημοκρατικό μέτρο. Αλλά το να αποκαλεί κανείς αυτό το μέτρο «σοσιαλιστικοποίηση», να εξαπατά τον εαυτό του και το λαό σχετικά με τη δυνατότητα μιας «εξισωτικής» γαιοχρησίας στις συνθήκες της εμπορευματικής οικονομίας, αυτό πια είναι μια αντιδραστική μικροαστική ουτοπία που τη χαρίζουμε στους σοσιαλιστές-αντιδραστικούς.
«Προλετάρι» αρ. φύλλου 24, 7 Νοέμβρη (25 Οχτώβρη) 1905
Δημοσιεύεται σύμφωνα με το κείμενο της εφημερίδας «Προλετάρι», αφού παραβλήθηκε με το χειρόγραφο
Άπαντα Λένιν, τόμος 12 (σελ. 39–48), Εκδ. Σύγχρονη Εποχή
*Η δακτυλογράφηση έγινε από το prolet connect