Την τελευταία πενταετία, αστικοί θεσμοί με κύρος στα διεθνή επιτελεία, όπως το Διεθνές Χρηματοπιστωτικό Ινστιτούτο, κρούουν τον κώδωνα του κινδύνου σε σχέση με την αύξηση του παγκόσμιου χρέους: από το 2020 βιώνουμε το τέταρτο κύμα αύξησης του χρέους, κατά γενική ομολογία τη μεγαλύτερη, ταχύτερη και πιο γενικευμένη αύξηση από τον Β ΠΠ μέχρι σήμερα. Το 2024 το νέο ιστορικό υψηλό έφτασε τα 315 τρις δολάρια. Το παγκόσμιο χρέος εκτοξεύθηκε στο 256% του ΑΕΠ το 2020, αύξηση 28 ποσοστιαίων μονάδων αλλά συσσωρευόταν για τουλάχιστον μια δεκαετία πριν. Σύμφωνα με στοιχεία της Παγκόσμιας Τράπεζας, το χρέος ως ποσοστό του ΑΕΠ αυξάνεται ραγδαία από το 2008, με σημαντική τη συνεισφορά επιχειρηματικών κολοσσών και παγκόσμιας οικονομικής ελίτ.
Ένα πρώτο, λοιπόν, συμπέρασμα είναι ότι το χρηματιστικό κεφάλαιο για να ξεπεράσει την χαμηλή κερδοφορία του από την κρίση υπερπαραγωγής του 2008- 2009, δικαίωσε για άλλη μια φορά τον όρο «χρηματιστικό»: οι τράπεζες σε άμεση διαπλοκή με τους μονοπωλιακούς ομίλους έσπευσαν να δανειοδοτήσουν τους τελευταίους.
Αξίζει να δούμε την ανάλυση που δίνει το ΔΧΙ για το 2024:
59,1 τρις δολάρια είναι τα χρέη των νοικοκυριών: στεγαστικά δάνεια, πιστωτικές κάρτες κτλ.
164,5 τρις δολάρια είναι το επιχειρηματικό χρέος: ό,τι έχουν δανειστεί οι εταιρείες για να χρηματοδοτήσουν τη λειτουργία τους. Τα 70,4 τρις δολάρια από αυτά είναι χρέος που αντιπροσωπεύει τον χρηματοπιστωτικό τομέα, ό,τι, δηλαδή έχουνε δανειστεί τράπεζες, επενδυτικοί οίκοι κτλ.
91,4 τρις δολάρια είναι το δημόσιο χρέος διεθνώς: ό,τι δανείζεται μια χώρα, το σύνολο των εθνικών χρεών που μπορεί να αφορά άλλη χώρα- πιστωτή ή «ευαγή ιδρύματα» του ιμπεριαλισμού όπως η Παγκόσμια Τράπεζα και το ΔΝΤ.
Εδώ σταματάμε λίγο για να αναρωτηθούμε: πώς είναι δυνατόν να γνωρίζουμε χώρες που, όπως η δική μας, καταποντίστηκαν οικονομικά από το ΔΝΤ και την ΕΚΤ λόγω του δημόσιου χρέους, να γνωρίζουμε συμπολίτες μας που οι τράπεζες πετάνε στον δρόμο επειδή δεν μπόρεσαν να πληρώσουν το στεγαστικό δάνειο, αλλά να μην γνωρίζουμε να έχουνε ασκηθεί πιέσεις για τα υπέρογκα χρέη μονοπωλιακών ομίλων που είναι και το μεγαλύτερο ποσοστό. Δεν διεκδικούμε εδώ τον τίτλο του αφελούς δημοσιολόγου. Αντιθέτως, ο παραπάνω απλός συλλογισμός είναι μια ακόμη απόδειξη ότι, από τις αρχές του προηγούμενου αιώνα μέχρι σήμερα, ιμπεριαλισμός σημαίνει καπιταλισμός σε μονοπωλιακό στάδιο και ότι το χρηματιστικό κεφάλαιο είναι το κυρίαρχο. Κατά συνέπεια δεν μπορεί κανείς να αποκτήσει εικόνα του κόσμου γύρω μας αν δεν μελετήσει τη λενινιστική ανάλυση.
Από τον Β ΠΠ έχουν σημειωθεί τέσσερα μεγάλα κύματα συσσώρευσης χρέους: Το πρώτο στη Λατινική Αμερική τη δεκαετία του 1980, το δεύτερο στη Νοτιοανατολική Ασία στις αρχές του 21ου αιώνα, το τρίτο σε ΗΠΑ και Ευρώπη κατά την κρίση του 2008.
Ενώ θα περίμενε κανείς οι χώρες που έχουν το μεγαλύτερο ποσοστό χρέους να κινδυνεύουν και περισσότερο, στο ιμπεριαλιστικό σύστημα συμβαίνει το αντίθετο. Τα 2/3 από το σημερινό χρέος των 315 τρις δολαρίων προέρχονται από τις ανεπτυγμένες και ισχυρές οικονομίες, με την Ιαπωνία και τις ΗΠΑ να διαδραματίζουν πρωταγωνιστικό ρόλο. Ισχυρές οικονομίες σημαίνει ισχυροί μονοπωλιακοί όμιλοι, σημαίνει εξουσία πρωτίστως στην παραγωγή. Για αυτές, λοιπόν, η κρίση αύξησης του παγκόσμιου χρέους μεταβάλλεται σε μηχανισμό εδραίωσης και ενίσχυσης της ισχύος τους.
Ενώ οι πιο φτωχές χώρες, οι τσακισμένες, δηλαδή, παραγωγικά είτε από την παλιότερη νεοαποικιοκρατία (όπως η Αιτή) ή από τη σύγχρονη εξάρτηση από τους ιμπεριαλιστές (όπως η Αργεντινή) ή και από τα δύο ως συνέχεια ιστορική (όπως και η χώρα μας με τα Δάνεια της Αγγλίας μέχρι σήμερα) βρίσκονται σε έναν αέναο φαύλο κύκλο χρέους.
Αυτή η κατάσταση δεν είναι αποτέλεσμα «κρίσης» του ιμπεριαλιστικού συστήματος. Είναι η υγιής του λειτουργία. Αν δει κάποιος την μεταπολεμική οικονομική ιστορία οι χώρες με τα ισχυρότερα μονοπώλια έβγαιναν κερδισμένες από τις κρίσεις χρέους απομυζώντας τις οικονομικά αδύναμες.
Παρόλο, λοιπόν, που για τις υπό εξάρτηση χώρες το συνολικό εξωτερικό δημόσιο χρέος είναι 3 τρις δολάρια, αυτές θα είναι τα πρώτα θύματα στις ιμπεριαλιστικές επεμβάσεις με το χρέος σε ρόλο πολιορκητικού κριού. Πολλές από τις χώρες της Αφρικανικής ηπείρου πληρώνουνε ακόμη την επίθεση αυτή από τη δεκαετία του 1970 μέχρι σήμερα: για να θεμελιώσουν την ανεξαρτησία τους και την ανάπτυξή τους αύξησαν τα χρέη τους. Αποδείχτηκε, όμως, για άλλη μια φορά ότι ο δανεισμός δεν είναι μόνο σαθρό θεμέλιο αλλά όπλο των ιμπεριαλιστών, καθώς με την αλλαγή των επιτοκίων και των τιμών των βασικών προϊόντων, οι χώρες αυτές δεν μπορούσαν να ξεπληρώσουν τα χρέη τους και το ΔΝΤ με την Παγκόσμια Τράπεζα ανέλαβαν την αφαίμαξη μέσω μέτρων λιτότητας. Όπως τόνιζε και ο Τομά Σανκάρα, πρόεδρος της Μπουρκίνα Φάσο και ένας από τους πρωτεργάτες στον αγώνα ενάντια στην ιμπεριαλιστική εκμετάλλευση των αφρικανικών χωρών: «το χρέος δεν είναι παρά μια επιδέξια διαχειριζόμενη ανακατάκτηση της Αφρικής, με σκοπό την υποδούλωσή της και την ανάπτυξή της μέσω ξένης κυριαρχίας.»
Για όλες τις χώρες του «παγκόσμιου νότου» μάλιστα, όπως ονομάζουν τα πολιτικά και οικονομικά επιτελεία των ισχυρών τις υπό εξάρτηση χώρες στις εκθέσεις τους το χρέος σήμερα είναι διπλάσιο από το 2010.
Η βασική, επομένως, αντίθεση μεταξύ ιμπεριαλισμού και λαών παραμένει η ίδια από τον καιρό που την μελετούσαν οι μπολσεβίκοι. Αυτό, όμως που έχει αλλάξει ραγδαία στον 21ο αιώνα είναι η εξέλιξη του ιμπεριαλιστικού συστήματος: με την υλικοτεχνική του «επαναστατική» εξέλιξη, την αυτοματοποίηση, ο τρόπος παραγωγής έχει μεταβληθεί σε βαθμό εκρηκτικό. Το ίδιο εκρηκτικές και πολύ πιο ισοπεδωτικές για τους λαούς είναι και οι συνακόλουθες κρίσεις υπερπαραγωγής.
Υπάρχει όμως και μια επίσης εκρηκτική για την εποχή μας αλλαγή: στο πρώτο τέταρτο του αιώνα μας έχει αλλάξει η ταυτότητα των πιστωτών. Σήμερα, στις 73 χώρες που το Κοινό πλαίσιο του G20 παρουσιάζει ως επιλέξιμες για «διακανονισμό» χρεών η Κίνα κατέχει το 21% των χρεών. Οι τεκτονικές πλάκες του ανταγωνισμού μεταξύ των ιμπεριαλιστών έχουνε μετακινηθεί υπέρ των κινεζικών μονοπωλίων.