Ο Ίντζε Μεμέτ είναι «ο άνθρωπος που είναι καταδικασμένος να αγωνιστεί, να επαναστατήσει».
Ο Yaşar Kemal ήταν ένας αληθινός δάσκαλος του λόγου. Στο λεξικό του, η χώρα του λεγόταν «ο κήπος με τα χίλια και ένα λουλούδια». Έλεγε:
«Ένας κήπος δεν είναι όμορφος όταν έχει μόνο ένα είδος λουλουδιού. Είναι όμορφος επειδή υπάρχουν εσύ, εγώ, αυτός. Μην ξεριζώνεις τα διαφορετικά λουλούδια – άφησέ τα να μείνουν με τα χρώματα και τα αρώματά τους…».
Ήταν ένας τεράστιος πλάτανος στη μέση αυτού του κήπου. Όλοι οι λαοί στη σκιά του δεν ήταν απλώς αδέρφια – ήταν ενωμένοι. Ήταν Κούρδος, Τούρκος, Άραβας, Λάζος, Τσερκέζος, Αρμένιος, Εβραίος, Ρωμιός, Γιαζίντι. Ήταν κοινή αξία της ανθρωπότητας.
«Εκείνος ο όμορφος άνθρωπος, καβάλησε το όμορφο άλογό του και έφυγε…»
________________________________________
Ίντζε Μεμέτ – Ο «καταδικασμένος» άνθρωπος
Το μυθιστόρημα Ίντζε Μεμέτ του Yaşar Kemal, που εκδόθηκε το 1955, αφηγείται την ιστορία ενός απλού χωριατόπαιδου που, εξαιτίας διαφόρων γεγονότων, γίνεται ληστής. Μέσα από αυτή τη διαδρομή παρουσιάζονται όχι μόνο οι εμπειρίες του, αλλά και εκείνες των ανθρώπων γύρω του.
Ο συγγραφέας προσδιορίζει τον πυρήνα του έργου του με τη φράση:
«ο καταδικασμένος άνθρωπος».
Σε αυτό το πλαίσιο, ο Ίντζε Μεμέτ είναι ο άνθρωπος που είναι καταδικασμένος να παλέψει, να επαναστατήσει.
«Ο άνθρωπος που μιλάει, δεν πεθαίνει εύκολα από τη θλίψη. Αν δεν μιλά και τα θάβει μέσα του, το τέλος είναι η καταστροφή.»
(Απόσπασμα από το βιβλίο)
________________________________________
Ίντζε Μεμέτ και Κοινωνική Πραγματικότητα
«Ένας ευγενής ληστής δεν βγαίνει στο βουνό επειδή διέπραξε έγκλημα, αλλά επειδή υπέστη αδικία.»
(Eric Hobsbawm)
Σύμφωνα με τον σοβιετικό θεωρητικό Zhdanov, η λογοτεχνία δεν πρέπει να εγκαταλείψει τον ρομαντισμό, αλλά να τον μεταμορφώσει. Αυτή η νέα μορφή ονομάζεται επαναστατικός ρομαντισμός, και οι ήρωες της πρέπει να είναι θετικοί ήρωες.
Η σοσιαλιστική λογοτεχνία που βασίζεται στον κοινωνικό ρεαλισμό υιοθετεί αυτή τη φιλοσοφία. Ο Ίντζε Μεμέτ αντανακλά αυτόν τον τύπο ήρωα.
Ο Yaşar Kemal, πρώην στέλεχος του Τουρκικού Εργατικού Κόμματος και υπέρμαχος του σοσιαλισμού, παρουσιάζει τον ήρωά του ως λαϊκό επαναστάτη. Οι αρετές του Ίντζε Μεμέτ δεν βρίσκονται στην παρανομία της ληστείας, αλλά στην προσωπική του στάση και την ηθική του χρήση της αντίστασης. Είναι ένας θετικός ήρωας, που δεν σκύβει μπροστά στον φόβο, που υπερασπίζεται τις ιδέες του και που δεν καταφεύγει στην πονηριά, αλλά νικά με την αξιοπρέπεια και την τιμή του.
Όταν επιστρέφει στο χωριό του και βλέπει ότι οι χωρικοί λαμβάνουν πλέον την αμοιβή που τους αξίζει για τη δουλειά τους, συγκινείται βαθιά. Διότι στο παρελθόν, ο ίδιος και οι άλλοι δούλευαν για τους αγάδες και έδιναν περισσότερα απ’ όσα έπαιρναν.
Στην παιδική του ηλικία δεν καταλάβαινε αυτές τις αδικίες, όμως μεγαλώνοντας υιοθέτησε την ιδέα ότι ο αγρότης πρέπει να γίνει ιδιοκτήτης της γης του, και αυτό τον τοποθετεί σταθερά στον άξονα του κοινωνικού ρεαλισμού.
________________________________________
Ιστορικό και Κοινωνικό Πλαίσιο
Η πλοκή του Ίντζε Μεμέτ τοποθετείται στις δεκαετίες του 1920–1930, όταν στην Τουρκία δεν είχε ακόμα διαμορφωθεί ισχυρή εργατική τάξη. Η βασική κοινωνική σύγκρουση ήταν ανάμεσα σε αγάδες και αγρότες, κι όχι εργοδότες και εργάτες.
Οι συγγραφείς σε μια αγροτική κοινωνία έφερναν στο προσκήνιο την αγροτική καταπίεση.
Η εξέγερση του Ίντζε Μεμέτ ενάντια στον Αμπντί Αγά είναι καθοριστική για την πλοκή. Όταν ο λαός δεν έχει τίποτα να χάσει εκτός από τη ζωή του, τότε επαναστατεί. Η φτώχεια, η αδικία, και το θάρρος που εμπνέει ο Ίντζε Μεμέτ, γίνονται οι σπινθήρες που προκαλούν την αντίσταση του χωριού.
Η εξέγερση του λαού κατά του Αμπντί Αγά, με σκοπό να κρατήσει τον καρπό του μόχθου του, αποτελεί παράδειγμα λαϊκής αντίστασης, που ενδυναμώνεται από τον θετικό ήρωα Ίντζε Μεμέτ.
________________________________________
Πρόσθετες Πληροφορίες
• Το μυθιστόρημα Ίντζε Μεμέτ εκδόθηκε το 1955 και προκάλεσε μεγάλη αίσθηση.
• Ο Yaşar Kemal (πραγματικό όνομα: Kemal Sadık Gökçeli, 1923–2015) ήταν συγγραφέας, ποιητής και ακτιβιστής.
• Είναι ένας από τους σημαντικότερους συγγραφείς της τουρκικής λογοτεχνίας και ήταν υποψήφιος για το Νόμπελ Λογοτεχνίας.
• Το Ίντζε Μεμέτ είναι το πιο διάσημο έργο του και ολοκληρώθηκε μέσα σε 32 χρόνια.
• Το έργο συνδυάζει λαϊκή παράδοση με κοινωνική ανάλυση και αποτελεί ένα από τα σημαντικότερα πολιτικά μυθιστορήματα της Τουρκίας.
B. ένας σύντροφος από Τουρκία
*Το βιβλίο κυκλοφόρησε στα ελληνικά από τις εκδόσεις ΚΕΔΡΟΣ το 1981.
***
Παρακάτω η βιβλιοπαρουσίαση στα Τουρκικά:
İNCE MEMED Yaşar Kemal
İnce Memed, “kavga etmeye, başkaldırmaya mecbur insan”dır
Yaşar Kemal, kelam ustasıydı. Onun sözlüğünde bu ülkenin adı, ‘bin bir çiçekli bahçe’ydi. “Bir bahçede hep aynı çiçekten olursa o bahçe güzel olmaz. Sen, ben, o varız diye güzel bu bahçe. Koparma farklı çiçekleri, kalsın renkleriyle, kokularıyla…” derdi. O, bu bahçenin tam ortasında koca bir çınar ağacıydı: O ağacın gölgesindeki bütün halklar kardeşten de öteydi. O yüzden Kürt’tü, Türk’tü, Arap’tı, Laz’dı, Çerkez’di, Ermeni’ydi, Musevi’ydi, Rum’du, Ezidi’ydi. O yüzden tüm insanlığın ortak değeriydi. Ve o çınar ağacı 8 yıl önce; ‘O güzel adam, o güzel ata binip gitti’Yaşar Kemal, kelam ustasıydı. Onun sözlüğünde bu ülkenin adı, ‘bin bir çiçekli bahçe’ydi. “Bir bahçede hep aynı çiçekten olursa o bahçe güzel olmaz. Sen, ben, o varız diye güzel bu bahçe. Koparma farklı çiçekleri, kalsın renkleriyle, kokularıyla…” derdi. O, bu bahçenin tam ortasında koca bir çınar ağacıydı: O ağacın gölgesindeki bütün halklar kardeşten de öteydi. O yüzden Kürt’tü, Türk’tü, Arap’tı, Laz’dı, Çerkez’di, Ermeni’ydi, Musevi’ydi, Rum’du, Ezidi’ydi. O yüzden tüm insanlığın ortak değeriydi. Ve o çınar ağacı; ‘O güzel adam, o güzel ata binip gitti’
Yaşar Kemal’in 1955 yılında yayımlanan romanı İnce Memed , sıradan bir köylü çocuğu olan İnce Memed’in birtakım olaylar sonucunda eşkıyaya dönüşmesi ve bunun neticesinde hem kendisinin hem de çevresindekilerin başından geçenleri konu edinir. Yaşar Kemal, eserinin özünü “mecbur insan” şeklinde belirler. Bu bağlamda İnce Memed, “kavga etmeye, başkaldırmaya mecbur insan”dır
“Konuşan insan, öyle kolay kolay dertten ölmez. Bir insan konuşmadı da içine gömüldü müydü, sonu felakettir.”( Kitap içerisinden alıntı)
İnce Memed ve Toplumsal Gerçeklik
Soylu eşkıya bir suç işlediği için dağa çıkmaz, bir haksızlığa uğradığı için dağa çıkar ve eşkıya olur (Eric Hobsbawm)
İyi Eşkıya Olumlu Kahraman
Jdanov’a göre Sovyet edebiyatı, romantizme sırtını çevirmemeli ancak dönüştürülen bir romantizmi eserlerine konu etmelidir. Adı devrimci romantizm olan bu yeni akımın kahramanları konuya uygun bir biçimde oluşturulmalıdır (Moran, 2010, s. 62). Devrimci romantizm ekseninde oluşturulan yeni karakter olumlu kahramandır. “Toplumcu Gerçekçilik akımı ile beraber Sovyet edebiyatını şekillendiren “devrimci romantizm” ve “olumlu kahraman”ın izlerini, toplumculuğu işleyen edebiyatlarda görmek mümkündür. Sosyalizmin savunucusu olan ve bir zamanlar Türkiye İşçi Partisi’nin yöneticiliğini üstlenen Yaşar Kemal’in eserlerinde varlığı yadsınamaz olan toplumcu tez, İnce Memed’in olumlu kahramanlar öğretisinden izler taşıdığını düşündürmektedir. Şüphesiz ki, İnce Memed’in ve İnce Memed’in kanından olan eşkıyaların örnek alınacak vasıfları eşkıyalıkta değil, kişisel vasıfları ve eşkıyalığı kullanış biçimlerinde aranmalıdır. İnce Memed, olumlu kahraman olduğu gibi toplumcu eşkıyalardan da biridir” (Yanık, 2016, s. 205). Olumlu kahraman bir tehlike anında dimdik durabilen ve değişmez kararlar alabilen bir kimliktedir. Olumsuz düşünmez, hilekâr düşmanın karşısında olumlu vasıflarını ortaya çıkarır. Düşmanını kurnazlıkla değil gururuyla yener. Bulunduğu tüm mekânlarda fikirlerini savunmaktan çekinmez Soylu eşkıya olan İnce Memed’in eserler üzerindeki tavırları ele alındığında, romanda, hak yememe durumundan ne kadar etkilendiği görülür. Kasabaya döndüğünde insanların kendi emeklerinin karşılığını alabildiğini öğrenmesi, İnce Memed’i fazlasıyla mutlu eder. Çünkü geçmiş yaşantısında hanesi ve tüm köylünün ağaya boyun eğerek emeğinin karşılığını almaması aksine kazandığından fazlasını ağasına vermesi söz konusudur. Küçük yaşlarında yaşadıkları haksızlığı fark edemeyen İnce Memed, ileriki yaşlarında köylünün emeğinin karşılığını alması hatta emek verdiği toprağın sahibi olması gerektiği fikrini benimseyerek toplumcu gerçekçi ilkelere sadık bir karakter olduğunu kanıtlar.
İnce Memed kurgusunun kapsadığı zaman göz önüne alındığında 1920’li, 1930’lu yıllara tekabül ettiği görülür. Bu dönemde Türkiye’de işçi sınıfının tam anlamıyla oluşmaması nedeniyle ezen/ezilen çatışması daha çok ağalar ve köylüler arasında geçer. Çünkü “sanayi toplumundan çok tarım toplumu olan bir ülkenin yazarları doğal olarak işçi sınıfı yerine köylüyü eserlerinin merkezine koymak zorunda kalmışlardır. İnce Memed’in başkaldırısı, kurguda çatışma adına önemlidir. Çünkü başkaldırı söz konusu olmadığında ezen ezmeye, ezilen ezilmeye devam eder. Memed’in yaşadığı ve tanık olduğu haksızlıklar başkaldırmasına sebep olurken diğer yandan halka hakkını arama şevki vererek çatışmayı tetikler.Yoksulluk diğer taraftan başkaldırının nedenidir. Sefalet içinde yaşayan halk, yaşama umudunu kaybettiğinde, canından başka kaybedecek bir değeri kalmadığında ve soylu eşkıya kıyafetindeki İnce Memed gibilerinden destek gördüğünde ağalara karşı başkaldırır. İnce Memed’in kafa tutmasıyla yüreklenen halkın Abdi Ağa’ya karşı başkaldırması ve kazancını yedirmemesi duruma örnek teşkil eder.
EK Bilgiler:
İnce Memed, Yaşar Kemal’in 1955’te yayımlanan ve büyük yankı uyandıran romanıdır
İnce Memed, Türk edebiyatında önemli bir yere sahiptir. Yaşar Kemal’in güçlü anlatımı, betimlemeleri ve yarattığı karakterlerle dikkat çeker.
İnce Memed, Türk folklorunda ve kültürel belleğinde önemli bir yere sahip olan eşkıya figürünü modern bir yorumla sunar.
Kemal Sadık Gökçeli[veya bilinen adıyla Yaşar Kemal 6 Ekim 1923, Hemite, Osmaniye – 28 Şubat 2015, İstanbul), Türk roman ve hikâye yazarı, şair ve aktivisttir. Türk edebiyatının en önde gelen yazarlarından biri olarak kabul edilen Yaşar Kemal, yaşamı boyunca pek çok ödül almış ve Nobel Edebiyat Ödülü’ne aday gösterilmiştir.En ünlü eseri, yaklaşık 32 yılda tamamladığı İnce Memed roman serisidir.
Β.