Στις 16:37 της 12ης Δεκεμβρίου 1969 μια βόμβα μεγάλης ισχύος εξερράγη στην αίθουσα αναμονής της Εθνικής Αγροτικής Τράπεζας στο Μιλάνο. Οι νεκροί ήταν 17, οι τραυματίες 88. Ήταν ένα γεγονός που άλλαξε την ιστορία της Ιταλίας και διέλυσε μια για πάντα την εικόνα του «καλού κράτους», αποδεικνύοντας ότι το κράτος, όποτε το θελήσει, μπορεί να δολοφονεί ατιμώρητα τους πολίτες του.
Δεν ήταν ωστόσο η μοναδική βομβιστική ενέργεια εκείνης της χρονιάς. Μια σειρά από βόμβες, 23 στον αριθμό, είχαν τοποθετηθεί από τις 25 Απριλίου – άλλες εξερράγησαν κι άλλες βρέθηκαν ανέπαφες λόγω αστοχίας υλικού. Την 12η Δεκεμβρίου είχαν τοποθετηθεί συνολικά πέντε βόμβες, τρεις στο Μιλάνο και δυο στη Ρώμη. Η δεύτερη βόμβα στο Μιλάνο δεν εξερράγη. Στη Ρώμη σημειώθηκαν τρεις εκρήξεις και τραυματίστηκαν άλλα 16 άτομα. Όλα αυτά μέσα σε 53 λεπτά.
Οι βομβιστικές αυτές επιθέσεις πραγματοποιήθηκαν από την Όρντινε Νουόβο (Νέα Τάξη), μια οργάνωση της άκρας δεξιάς. Ο Φράνκο Φρέντα και ο Τζοβάνι Βεντούρα καταγράφηκαν στην τελευταία απόφαση του Εφετείου το 2005 ως οι υπεύθυνοι για τη σφαγή της Πιάτσα Φοντάνα, ενώ ο Κάρλο Ντιτζίλιο ομολόγησε ο ίδιος ότι ήταν ο οπλονόμος και ο κατασκευαστής των βομβών της ομάδας.
Ο χριστιανοδημοκράτης πολιτικός Πάολο Εμίλιο Ταβιάνι, επί πολλά χρόνια υπουργός Εσωτερικών, σε μια απόρρητη κατάθεση στην Κοινοβουλευτική Επιτροπή για την Τρομοκρατία και τις Σφαγές διηγήθηκε ότι ένας αξιωματούχος των μυστικών υπηρεσιών του στρατού, ο Ματέο Φούσκο Ντι Ραβέλο, –κοντινός στο περιβάλλον της οργάνωσης Όρντινε Νουόβο– την ίδια εκείνη μέρα (12η Δεκεμβρίου) έπρεπε να ξεκινήσει από τη Ρώμη με αποστολή να «δώσει εντολή για τη ματαίωση των βομβιστικών ενεργειών που θα γίνονταν στο Μιλάνο».
Ο Ματέο Φούσκο δεν πρόλαβε καν να φύγει από την πρωτεύουσα γιατί η βόμβα είχε ήδη εκραγεί. Η δήλωση αυτή του Ταβιάνι αποτελεί μια ηχηρή παραδοχή της εμπλοκής του κράτους στη σφαγή. Οι δυνάμεις της αστυνομίας, υπό την καθοδήγηση των μυστικών υπηρεσιών, διεξήγαγαν όμως και άλλες επιχειρήσεις:
- Έκαναν τις έρευνες να στραφούν προς τους αναρχικούς, ενοχοποιώντας τους με φανερά ψεύτικα στοιχεία.
- Κατέστρεψαν τη ζωή του προσχεδιασμένου ενόχου, του αναρχικού Πιέτρο Βαλπρέντα, ο οποίος έμεινε στη φυλακή σχεδόν τρία χρόνια παρ’ ότι ήταν αθώος, ενώ για να στηριχτεί η λυσσασμένη δίωξή του χαλκεύτηκαν και αποδεικτικά στοιχεία.
- Η ίδια ισοπεδωτική μανία επιδείχτηκε και εναντίον του αναρχικού Πίνο Πινέλι, ο οποίος κρατήθηκε παράνομα για τρεις μέρες στο αρχηγείο της αστυνομίας του Μιλάνου, σχεδόν νηστικός και άυπνος, όπου κλήθηκε να απολογηθεί για εξαιρετικά βαριές μα αβάσιμες κατηγορίες (τις τοποθετήσεις βομβών σε τρένα τον Αύγουστο του ’69). Ο Πινέλι, έχοντας φτάσει στα όριά του, λίγα λεπτά πριν τα μεσάνυχτα της 16ης Δεκεμβρίου «πέφτει» από τον τέταρτο όροφο του αστυνομικού μεγάρου. Ο Ντάριο Φο θα δραματοποιήσει τα γεγονότα στο θεατρικό έργο «Ο τυχαίος θάνατος ενός αναρχικού».
- Παρεμπόδισαν τις έρευνες των δικαστών Τζανκάρλο Στιτς και Πιέτρο Καλότζερο οι οποίοι ήταν οι πρώτοι, το 1971, που έστρεψαν τις έρευνες προς την πλευρά των νεοφασιστών.
- Βοήθησαν να διαφύγουν στο εξωτερικό ο Μάρκο Ποτσάν (συνεργάτης του Φράνκο Φρέντα) και ο Γκουίντο Τζανετίνι, άνθρωπος των μυστικών υπηρεσιών και σύνδεσμος ανάμεσα στο κράτος και την Όρντινε Νουόβο.
- Την άνοιξη του 1973 έδωσαν στο μέλος της Όρντινε Νουόβο Τζοβάνι Βεντούρα την ευκαιρία να διαφύγει από τη φυλακή της Μόντσα.
***
Πενήντα χρόνια μετά τη Σφαγή του Κράτους της 12ης Δεκεμβρίου 1969 στην Πιάτσα Φοντάνα φαίνεται ότι έρχεται στο φως και το όνομα εκείνου που τοποθέτησε με τα ίδια του τα χέρια τη βόμβα στην Αγροτική Τράπεζα. Το γνωστοποίησε ένα άρθρο της εφημερίδας Il Fatto Quotidiano που αναφέρεται στο βιβλίο του πρώην δικαστή του Μιλάνου Γκουίντο Σαλβίνι.
Στο βιβλίο La maledizione di Piazza Fontana (Η κατάρα της Πιάτσα Φοντάνα) ο Γκουίντο Σαλβίνι, αναφέρει ότι τον εκρηκτικό μηχανισμό συναρμολόγησε ο φασίστας Ντέλφο Τζόρτζι που σήμερα ζει στην Ιαπωνία και για τον οποίο δεν έχει καταθέσει ποτέ αίτημα έκδοσης το ιταλικό κράτος. Ωστόσο, τον Ιούνιο του 2005 το Εφετείο επικύρωσε την απαλλαγή των κατηγορούμενων νεοφασιστών (Ντέλφο Τζόρζι, Κάρλο Μαρία Μάτζι, Κάρλο Ντιτζίλιο και Τζανκάρλο Ρονιόνι) για τη σφαγή της Πιάτσα Φοντάνα (στο πλαίσιο της τρίτης δίκης που έχει διεξαχθεί για την υπόθεση) υποστηρίζοντας ότι οι ένοχοι ήταν αυτοί που είχαν καταδικαστεί πρωτόδικα στην πρώτη δίκη (Φρέντα και Βεντούρα), αλλά από τη στιγμή που είχαν αθωωθεί στον ανώτατο βαθμό σε προηγούμενη δίκη δεν μπορούσαν να ξαναδικαστούν για το ίδιο έγκλημα. Επίσης, οι συγγενείς των θυμάτων κλήθηκαν να πληρώσουν τα δικαστικά έξοδα. Έτσι η σφαγή παρέμενε ουσιαστικά χωρίς καταδικασμένους φυσικούς αυτουργούς.
Τον Σεπτέμβριο του 2008 ο δικαστής Γκουίντο Σαλβίνι, που διεξήγαγε την έρευνα η οποία και οδήγησε στην τελευταία δίκη σχετικά με τη σφαγή, έλαβε ένα γράμμα από έναν πρώην φασίστα της Όρντινε Νουόβο από την Πάντοβα. «Σας παρακαλώ να επικοινωνήσετε προσωπικώς μαζί μου για νέες πληροφορίες σχετικά με την Πιάτσα Φοντάνα». Ήταν το πρώτο βήμα μιας μακράς έρευνας, που από εκείνο το σημείο κι έπειτα έγινε με προσωπική πρωτοβουλία του πρώην δικαστή.
Σύμφωνα με το βιβλίο που συνέγραψε ο Σαλβίνι, αυτός που μετέφερε και τοποθέτησε τη βόμβα μέσα στην Αγροτική Τράπεζα ήταν ένας πρώην αλεξιπτωτιστής από τη Βερόνα του οποίου ο πατέρας ήταν υψηλόβαθμο στέλεχος κάποιας τράπεζας. Το ιταλικό μπλογκ αντιπληροφόρησης «Contropiano» εξακρίβωσε ότι ο «αλεξιπτωτιστής» είναι ο Κλαούντιο Μπιτζάρι, μέλος της νεοφασιστικής οργάνωσης Όρντινε Νουόβο (Νέα Τάξη). Τα χρόνια που ακολούθησαν τη σφαγή διέφυγε στην Ελλάδα των συνταγματαρχών και στη συνέχεια στην Ελβετία, προτού επιστρέψει στην Ιταλία. Ο Μπιτζάρι πέθανε πριν από περίπου έναν μήνα.
Το ελληνικό ενδιαφέρον στην υπόθεση είναι ότι ο Μπιτζάρι, μαζί με τον επίσης νεοφασίστα Έλιο Μασαγκράντε, βρήκαν καταφύγιο στην Ελλάδα και μάλιστα άνοιξαν και δυο επιχειρήσεις: το εστιατόριο «Βερόνα» στην Πλάκα (με συνεταίρο τον έλληνα ναζιστή Αριστοτέλη Καλέντζη) και το ταξιδιωτικό γραφείο «Νόστος» στην οδό Μητροπόλεως. Ο Μπιτζάρι δούλευε ως μάγειρας στο εστιατόριο «Βερόνα» και ως καθηγητής ιταλικών. Το περιοδικό Αντί ήδη από το 1975 είχε διεξάγει έρευνα και είχε δημοσιεύσει μια φωτογραφία του Μπιτζάρι (βλ. φωτο).
Το πλέον κωμικοτραγικό είναι ότι, πέρα από την προφανή κάλυψη που το ελληνικό κράτος (και μετά τη Χούντα) πρόσφερε στους φυγάδες ιταλούς νεοφασίστες, ο τότε υπουργός Συγκοινωνιών είχε ξεκινήσει συζητήσεις μαζί τους για να φτιάξουν μια σχολή «αθλητικού αλεξιπτωτισμού»!
Παρ’ ότι φυγάδες, δεν είχαν σταματήσει τη φασιστική πολιτική τους δράση. Έτσι, την 25η Μαρτίου του 1975 συμμετείχαν στα επεισόδια που σημειώθηκαν στα Προπύλαια, όταν ομάδα νεοφασιστών, η οποία είχε ξεκινήσει από τους Στύλους του Ολυμπίου Διός, ντυμένοι ομοιόμορφα και φορώντας κοκάλινα γάντια, «ήρθε σε αντιπαράθεση με δημοκρατικούς πολίτες» όταν οι πρώτοι χαιρέτισαν ναζιστικά την ώρα που περνούσαν τα τεθωρακισμένα, και φώναξαν συνθήματα όπως «Ε.Σ.Α-Ε.Σ.Α. θ’ αναστηθείς ξανά». Ανάμεσα τους ορισμένοι Ιταλοί, ο Αριστοτέλης Καλέντζης και ο Νίκος Μιχαλολιάκος. Ήταν μια από τις πρώτες δημόσιες εμφανίσεις των νεοφασιστών στη Μεταπολίτευση.
Οι σχέσεις της ελληνικής Χούντας με τη σφαγή της Πιάτσα Φοντάνα είναι ένα ακόμα σκοτεινό σημείο της υπόθεσης. Κλείνοντας θα πούμε ότι τη 12η Δεκεμβρίου 1969, λίγο πριν η επιτροπή υπουργών Εξωτερικών του συμβουλίου της Ευρώπης, που συνεδρίαζε στο Παρίσι, προχωρήσει στην αποβολή της χούντας και άρα της Ελλάδας από την Ευρώπη, ο υπουργός Εξωτερικών του καθεστώτος Πιπινέλης διέκοψε τη διαδικασία και ανακοίνωσε την ελληνική αποχώρηση. Το πρωινό της 12ης Δεκεμβρίου ο δικτάτορας Παπαδόπουλος είχε δηλώσει, απευθυνόμενος στις χώρες της Ευρώπης που ήθελαν να διώξουν την Ελλάδα από το Συμβούλιο: Ας είναι προσεκτικοί διότι η δημοκρατία στις χώρες τους κινδυνεύει. Ας σταθούν στο ύψος των περιστάσεων και ας αντιμετωπίσουν αυτό που πρέπει να αντιμετωπίσουν (…) Η νέα ανατρεπτική δύναμη είναι η αναρχία. Η αναρχία που δημιουργήθηκε από τη μεταμόρφωση του κοινωνικού ανθρώπου σε άνθρωπο με προσωπικότητα, απολύτως ελεύθερο και που αντιδρά, σπρωγμένος από το ένστικτο, ως θηρίο στη ζούγκλα. Η κατάσταση μπορεί να εξελιχθεί επικίνδυνα, ωιμέ, πολύ επικίνδυνα για όλους.