«Κάτω από τους ουρανοξύστες», 1950

Από το ταξίδι του στην Νέα Υόρκη ο δημοσιογράφος και θεατρικός συγγραφέας Δημήτρης Ψαθάς αποτυπώνει τις εμπειρίες του με τον εύθυμο σοβαρό τρόπο του.

Μία από τις εμπειρίες του ήταν και η επίσκεψή του στην Ουώλλ Στρητ, στο Χρηματιστήριο, που περιγράφει στο παρακάτω απόσπασμα:

–Τί είναι εδώ, κύριε;

– Το Χρηματιστήριο, κύριε.

– Ω!Να μπω, λοιπόν.

Και μπαίνω. Υπάρχει ειδική είσοδος για τους αργόσχολους και να ‘μαι από σκάλες σε σκάλες μέσα στην καρδιά του χρηματιστηρίου την ώρα του πυρετού. Μπρε τι σαματάς! Εδώ, δηλαδή, πραγματικά σου φεύγει το καφάσι!

Ζαλίζομαι. Και ξεζαλίζομαι για να δω πώς λειτουργεί τούτη η εξημμένη χάβρα. Είναι, λοιπόν, μια σάλα απέραντη- μυρμηκιά ανθρώπων- σειρές κιγκλιδωτά γκισέ, όπου μαζεύονται τα σμήνη των λαχανιασμένων και μέσα άνθρωποι με τηλέφωνα στα χέρια παίρνουν και δίνουν αστραπιαία εντολές. Απέναντι, στο βάθος ένας πίνακας με νούμερα που αλλάζουν ολοένα και γύρω γύρω στην χαώδη σάλα άλλα νούμερα σε ταινίες, τρέχουν, τρέχουν κι αλλάζουν κάθε δευτερόλεπτο.

Οχλοβοή, συλλαλητήριο, συνωστισμός, ζουζούνισμα, ένα πήγαιν έλα ασταμάτητο- άλλοι κυττούν με αγωνία στον μεγάλο πίνακα του βάθους όπου τα νούμερα έχουν καπάκια που ανοιγοκλείνουν- σημείο ότι αυτή η μετοχή ζητείται- άλλοι καρφώνουν με έξαψη τα μάτια στ’ άλλα νούμερα που τρέχουν κι είναι όλοι νευρικοί, σπασμωδικοί, άλλοι γράφουν χαρτάκια και τα δίνουν στα γκισέ, άλλοι διαβάζουν κάτι βιαστικά, άλλοι συνεννοούνται μυστικά με σύμβολα και αριθμούς:

– Ατσάλια τόσο.

– Πετρέλαια τόσο.

– Σίδερα τόσο.

Εϊναι ένα θέαμα απίθανο, δαιμονικό, μια μάχη επική του σύγχρονου ανθρώπου με το κέρδος- τα κεφάλια, τα μυαλά, τα νούμερα, οι ταινίες, τα τηλέφωνα, οι πίνακες, οι γραφομηχανές, τα μάτια, τα τυλέτυπα, τα αυτιά, όλα είναι επιστρατευμένα και δουλεύουν στο κατακόρυφο της έντασης σαν να ναι εδώ η πελώρια οικονομική καρδιά της πόλης τούτης, που πάει να σκάση από τους παλμούς. Μια καρδιά, όμως, παγερή, μηχανική, που αντί για αισθήματα έχει αριθμούς κι αντί για αίμα τρομπάρει δολλάρια στις αρτηρίες της χώρας. Και δεν ακούς παρά λίγες κουβέντες.

– Πάρτε τόσα!

– Δώστε τόσα!

Κάθε πράξη που γίνεται σημειώνεται την ίδια στιγμή εκεί στον πίνακα, στις τρέχουσες ταινίες και μαζί στους πίνακες όλων των χρηματιστηριακών γραφείων της Νέας Υόρκης, όπου χιλιάδες κυνηγοί του κέρδους μ’ άπληστα μάτια παρακολουθούν τον κάθε χτύπο της καρδιάς του χρηματιστηρίου.

Εδώ, όμως, είναι το κύριο πεδίο της μάχης. Τράπεζες, εταιρείες, επιχειρήσεις κάθε είδους έχουν τα επιτελεία τους εδώ κι όλοι οι μεγάλοι παίκτες έχουν τους ανθρώπους τους για ν’ αγρυπνούν και να πάρουν οποιαδήποτε στιγμή την εντολή από το Μαιάμι, απ΄το Λος Άντζελες, απ΄το υπερωκεάνειο ή απ΄το γιώτ, απ΄τα μεγάλα ξενοδοχεία ή απ΄τις βίλλες, όπου οι αφέντες του πλούτου, οι βασιλείς των πετρελαίων, των τενεκέδων, της πατάτας, των κονσερβών, παίζουν τα εκατομμύριά τους ανάμεσα σε μια παρτίδα τέννις ή σε μια ερωτική σκηνή. Γιατί ο μεγάλος μπίζνεμαν του Νέου Κόσμου ακόμα και την ώρα που ξεκουράζεται ή τρώει ή πίνει τα κοκταίηλ ή ταξιδεύει ή έχει στα γόνατά του το σβέλτο αμερικάνικο ουρί με τους ασυναγώνιστους καρπούς γυμνούς μπροστά του, αρπάζει το τηλέφωνο να κλείση στα τόσα ή στα τόσα. Υπέρ παν άλλο η χρηματιστηριακή πράξη, που προηγείται πάσης άλλης!

Τί γίνεται εδώ; Ας δούμε πιο βαθύτερα: Εδώ γίνεται η μεγάλη μάχη των κερδοσκόπων που κυνηγούν και παίζουν το κέρδος απ’ το μόχθο του ανθρώπου που ιδροκοπά σε εργοστάσια, σε δρόμους, σε τούνελ, σε μεταλλεία, σε γεφύρια, σε γραφεία, σ αεροπλάνα, κάτω στα έγκατα της γης, επάνω στο φλοιό της, ψηλά στον ουρανό, σε τράπεζες, σε μαγαζιά, σε μετοχικές εταιρείες όλων των ειδών, που κυνηγιέται και λαχανιάζει σε τραίνα κι ασανσέρ για να προλάβη τη δουλειά του- εδώ παίζεται το πεντάσταγμα του ανθρώπινου ιδρώτα που γίνεται δολάριο, κεφάλαιο, μετοχή, κέρδος εύκολο που παίζεται με τα πάνω, με τα κάτω, ζάρι, χαρτί, εύκολος πλούτος άπιαστος που γλυστρά από χέρια αρπακτικά σε χέρια αρπακτικώτερα, από τσέπες τυχερές, σε τσέπες τυχερώτερες.

– Πάρε τόσα!

– Δώσε τόσα!

Και με την παράξενη και πολύπλοκη διάρθρωση της σύγχρονης οικονομικής ζωής όλα αυτά μαζί γίνονται ένα βαρόμετρο της χώρας, ευαίσθητο, ευπαθές, σ’ όλα τα γεγονότα και δείχνει πότε αιθρία, πότε ανησυχία, πότε γαλήνη και πότε προμηνύματα θυέλλης. Κι όταν καμμιά φορά ξεσπά η θύελλα, τότε παίρνει τους σύμπαντες ο πανικός και βλέπεις να σαρώνη ο σίφουνας δολλάρια και ανθρώπους, που στροβιλίζονται σαν φύλλα του φθινοπώρου και χάνονται στους πέντε ανέμους.

***

Με δυο λόγια ο Δημήτρης Ψαθάς, έχοντας ζήσει ο ίδιος νέος το παγκόσμιο οικονομικό κράχ του μεσοπόλεμου και τις επιπτώσεις του, περιγράφει την παρασιτική και επικίνδυνη για όλη την ανθρωπότητα λειτουργία του μονοπωλιακού καπιταλισμού. Στο σβέρκο των λαών τζογάρουν οι ιμπεριαληστές τα κέρδη τους, κι αν «ξεσπάσει η θύελλα», οι κρίσεις υπερπαραγωγής, όπως η σύγχρονή μας, δεν πειράζει για την τάξη των μπίζνεςμεν. Στους λαούς πάλι θα φορτώσουν τα σπασμένα.

* Από το βιβλίο του Δημήτρη Ψαθά διατηρήσαμε την ορθογραφία αλλά όχι και τη στίξη.

Στον Αγωνιστή Κροκ, με συντροφικούς χαιρετισμούς.